Augustinus – De grammatica

    1. [De prima coniugatione]. Iam ad formam unius verbi, quod percurrimus, percurramus, verba cetera; similiter clamo clamas clamatamo amas amat,canto cantas cantat,pulso pulsas pulsat, freno frenas frenat, armo armas armat, inpugno inpugnas inpugnat, capto captas captat, paro paras parat, separo separas separat, accuso accusas accusat, mando mandas mandat, gravo gravas gravat, lavo lavas lavat, genero generas generat, creo creas creat, ligo ligas ligat, alligo alligas alligat, sacrifico sacrificas sacrificat, cito citas citat, vulnero vulneras vulnerat, macero maceras macerat, lacero laceras lacerat, aro aras arat, calco calcas calcat, memoro memoras memorat, calcio calcias calciat, lanio lanias laniat, investigo investigas investigat, vallo vallas vallat, domo domas domat, circumvallo circumvallas circumvallat, curvo curvas curvat, medico medicas medicat, consulto consultas consultat, intimo intimas intimat, insinuo insinuas insinuat, frequento frequentas frequentat, celebro celebras celebrat, ministro ministras ministrat, palpo palpas palpat, socio socias sociat, muto mutas mutat, postulo postulas postulat, quasso quassas quassat, denso densas densat, enervo enervas enervat, eviscero evisceras eviscerat, verbero verberas verberat, macto mactas mactat, fugo fugas fugat, elimino eliminas eliminat, celo celas celat, signo signas signat,sono sonas sonat, ventilo ventilas ventilat, contristo contristas contristat, sereno serenas serenat, et talia. Istis omnibus adicitur r littera, et fiunt passiva, ut amor amaris amatur, pulsor pulsaris pulsatur, secor secaris secatur, curor curaris curatur. Sic omnia percurris per illos modos, quos superius diximus, indicativum, imperativum, optativum, coniunctivum, infinitum. Sane ex hoc sono quo verba activa ordinavimus, id est quibus nos agere aliquid significamus, sunt similes soni, sed ad verba pertinent neutralia. Sed ne te commoveat quare dicuntur neutralia, haec ratio est, quia nec agunt aliquid nec patiuntur, ut est sto iaceo cubo sedeo. Haec in nulla actione sunt, in nulla passione. Sunt alia neutralia abusu dicta, quae habent actionem, sed passionem nullam [ut certo, habet actionem, sed non dicimus certor]: ut curro. Ex quo sono multa sunt, quae cum in o exeunt, or non admittunt, ut haec verba, pugno pugnas pugnat, bello bellas bellat, ceno cenas cenat, nato natas natat, ambulo ambulas ambulat,navigo navigas navigat, commeo commeas commeat, aestuo aestuas aestuat, regno regnas regnat, gelo gelas gelat, dico dicas dicat, exulo exulas exulat, sacrifico sacrificas sacrificat, cachinno cachinnas cachinnat. Haec omnia primae coniugationis sunt, quae secundam personam haec omnia verba in as syllabam mittunt, ut canto cantas, pulso pulsas, freno frenas, impugno impugnas, armo armas, salto saltas, curvo curvas, pugno pugnas. Ergo audisti primam coniugationem, scire debes secundam verbi personam per as syllabam exire. Nam inde dicitur coniugatio, quod sibi ad unum sonum multa coniungat [haec coniugationes Graeci συξυγας dicunt]. Sic et similia omnia inventa ad hac percurris.
    2. [De seconda coniugatione]. Secunda autem coniugatio est quae in secunda similiter persona quaeritur, et exit per es, ut teneo tenes,praebeo praebes, moneo mones,deleo deles, tergeo terges, arceo arces, egeo eges, terreo terres, mulceo mulces, impleo imples, compleo comples, repleo reples, suppleo supples, mordeo mordes, spondeo spondes, et talia. Et his adicitur r littera, et fiunt passiva teneor teneris, mordeor morderis, arceor arceris, mulceor mulceris, impleor impleris. Declinabis haec passiva per modos et tempora et personas: per modos, ut dixi, indicativum, imperativum [promissivum] optativum, coniunctivum, infinitum, hoc est quod dixi per modos; per tempora autem, id est per praesens praeterita, vel futura. Personas autem dixi, primam, secundam et tertiam, ut teneor teneris tenetur; pluraliter tenemur tenemini tenentur. Haec sicut dixi, observabis. Sed quo modo, ut superius dixi, prima coniugatio, quae exit in as, ut amo amas, capit et verba neutralia, ut certo certas, nato natas, in quibus r littera non admittitur (nec enim dicimus certor, nator): sic in hac coniugatione secunda, quae exit in eo es, ut moneo mones, doceo doces, sunt multa, quae non admittunt rlitteram in prima persona, ut algeo alges, scateo scatesalgeor enim non est latinum: sic ferveo ferves, torpeo torpes, pendeo pendes, invideo invides: quamquam Horatius poeta invideor dixit, sed hoc nova usurpatione: sic emineo emines, nec enim dicimus emineor. Hae duae coniugationes prima et secunda, quas diximus exire in as et in es, ut amo amas, moneo mones, futurum semper tempus in bo syllabam mittunt, ut amabo, monebo.
    3. [De tertia et quarta coniugatione]. Sic servabis ubicumque futurum tempus in bosyllabam mittas, quia sunt aliae duae coniugationes, quae futurum tempus in amsyllabam mittunt, non in bo, et vocantur ipsae coniugationes tertia correpta et tertia producta. Tertia correpta est, quae imperativum modum in e correptam mittit, ut scribe, tolle, carpe, occide, sere, lege. Ergo vidisti imperativum sic exire. Tertia coniugatio est correpta, quae semper futurum tempus in am mittit, nunquam in bo, ut scribam, legam, tollam, carpam: quia latinum non est, si dixeris scribebolegebotollebocarpebo. Tertia similiter coniugatio producta ex eodem imperativo modo colligitur. Cum enim imperativus modus exit in i litteram, tertia coniugatio producta est, ut audi, nutri, senti, muni, sarci, leni, et alia. Similiter etiam haec futurum tempus in ammittunt, ut muniam, leniam, nutriam, audiam. Sed tertia correpta infinito modo e correptam habet ante novissimam syllabam, ut scribere, legere, tollere, carpere; tertia vero producta infinito modo i habet ante novissimam syllabam, quae i producitur, ut munire, lenire, audire, sarcire, sentire, venire. Unde in omnibus verbis hae coniugationes observantur, quae exeunt in as et in es, futurum tempus in bo mittunt, ut saepius dixi. Quae autem in is exeunt, futurum tempus in am mittunt, nunquam in bo, nisi auctoritate praesumpta: nam ars hoc prohibet. Sed aliqua verba ponimus tertiae coniugationis correptae, ex quibus et alia consequaris. Sunt autem haec: lego,tollo, erigo, carpo, cognosco, capio, fugio, mergo, sero, arguo, accipio, pono, sumo, ascendo, expono, incipio. Haec accipiunt r litteram, et faciunt passiva verba legor,carpor, capior, etc. Sub hac forma sunt neutralia, quae non accipiunt r litteram, ut cado (non enim dicimus cador). Item ruo (neque enim dicimus ruor), facio (neque enim dicimus facior). Item fulgesco, mitesco, fervesco, algesco, torpesco, compesco, nigresco. Haec omnia r litteram non habent, et dicuntur neutralia [verba inchoativa quae exeunt in sco]. Ergo neutralia memineris, nunquam admittere r litteram.
    4. [De verbo communi unde dicatur, et de coniugatione eiusdem]. Remanent duo alia verba quae communiadicuntur et deponentia. Sed communia ideo dicuntur, quia communiter simul tenent sub uno sono activum et passivum. Quomodo in nominibus genus commune dicitur quod et masculinum tenet et femininum sub uno sono, ut sacerdos vel homohic et haec sacerdos facit, hic et haec homo; sic haec verba communia dicuntur: et nunquam deponunt r litteram, ne non sint latina. Ut osculor, si tollas r litteram et dicas osculo, non est latinum. Et dicimus cum agimus, osculor te; dum autem patimur et ab alio afficimur, dicimus osculor a te: sic criminor te, non crimino, cum actionem significamus, id est cum crimen obicimus, criminor te dicimus; cum autem crimen nobis obicitur, criminor a te dicimus, id est crimen a te audio, et est significatio passiva. Declinantur autem verba haec ut superiora per modos, tempora personas. Tempore praesenti criminor, criminaris, criminatur, criminamur, criminamini,criminantur. Praeterito imperfecto criminabar, criminabaris, criminabatur, criminabamur, criminabamini, criminabantur. Praeterito perfecto criminatus sum, es, est: criminati sumus, estis, sunt. Praeterito plusquam perfecto criminatus eram, eras, erat, criminati eramus, eratis, erant. Futuro criminabor, criminaberiscriminabitur, criminabimur,criminabimini, criminabuntur. Imperativus autem modus semper in his verbis in re exit, ut dicas criminare illum, id est crimen illi ingere. Optativo modo sic, utinamcriminarer, criminareris, criminaretur, criminaremur, criminaremini, criminarentur. Praeterito perfecto utinam criminatus essem, esses, esset, criminati essemus, essetis,essent. Futuro utinam criminer, crimineris, criminetur, criminemur, criminemini, criminentur. Coniunctivo modo cum criminer, crimineris, criminetur, criminemur,criminemini, criminentur. Praeterito imperfecto cum criminarer, criminareris, criminaretur, criminaremur, criminaremini, criminarentur. Praeterito perfecto cum criminatus sim, sis, sit: criminati simus, sitis, sint. Praeterito plusquam perfecto cum criminatus essem, esses, esset: criminati essemus, essetis, essent. Tempore futuro cum criminatus ero, eris, erit: cum criminati erimus, eritis, erunt. Modo infinito, quem diximus nullas significare personas, facit in praesenti, criminari; in praeterito, criminatum esse; in futuro, criminatum iri. Ad hanc formam communia verba declinabis sic: hortor, iaculor, osculor, nidificor, tutor, consolor, scrutor, moror, feneror, amplexor, furor, unde est furor furaris furaturcomitor, recordor, reminiscor, perconctor, minor, gestor, piscor, odoror, aucupor, venor, contemplor, speculor, sector, veneror, dignor,precor, miseror, vador [id est fidem dico], calumnior, et alia quae nunquam deponunt r litteram: nam si deponunt, latina non sunt. Quis enim dicat reminisco, aut recordo, vel preco, vel digno, vel secto? Ergo memineris haec semper cum r littera enuntiare.