Augustinus – De grammatica
- [De terminatione et declinatione nominum communis generis]. Genus commune exit per a, ut advena: declinatur hic et haec advena,huius advenae, huic advenae, hunc et hanc advenam, o advena, ab hoc et ab hac advena, hi et hae advenae, horum et harum advenarum, his advenis, hos et has advenas, o advenae, ab his advenis. Ad hanc formulam declinabis Troiugena, indigena, incola, agricola, convena, caelicola, sacricola, publicola, terricola, urbicola, plebicola, Numida, Dalmata, ruricola, lucifuga, Persa,Romulida, et cetera. In nominativo e et i non habet genus commune, id est non exit in e nec in i, sed in o, ut latro: hic et haec latro, huius latronis, huic latroni, hunc et hanc latronem, o latro, ab hoc et ab hac latrone, hi et hae latrones, horum et harum latronum, his latronibus, hos et has latrones, o latrones, ab his latronibus. Ad hanc formulam declinabis homo, ganeo, degulo, caupo, fullo, nemo, helluo, qui et glutto, et talia. Per u autem nullum habet in nominativo. Ergo exit commune per es syllabam, ut comes, hic et haec comes, huius comitis, huic comiti, hunc et hanc comitem, o comes, ab hoc et ab hac comite, hi et hae comites, horum et harum comitum, his comitibus, hos et has comites, o comites, ab his comitibus. Ad hanc formulam declinantur sospes, locuples, hospes, licet hospitam dixerit Virgilius, hospita tellus. Miles veles, [id est levis armaturae miles], interpres, ales, praepes, praes [id est fideiiussor], satelles, deses, praeses, dives, Caeres, caeles [caelites qui iter sibi faciunt ad caelum], indiges, indigetis et cetera. Exit in is, ut similis, hic et haec similis, huius similis, huic simili, hunc et hanc similem, o similis, ab hoc et ab hac similes, et hae similes, horum et harum similium, his similibus, hos et has similes, o similes, ab his similibus. Ad hanc formam declinantur agilis, facilis, fragilis, viridis, nobilis, mobilis,dulcis, humilis, mitis, lenis, levis, mollis, civis, testis, hostis, tristis, fortis, suavis, frugalis, crudelis, inanis, gracilis, immanis et cetera. Exit per os, ut sacerdos, hic et haec sacerdos, huius sacerdotis, huic sacerdoti, hunc et hanc sacerdotem, o sacerdos, ab hoc et ab hac sacerdote, hi et hae sacerdotes, horum et harum sacerdotum, his sacerdotibus, hos et has sacerdotes, o sacerdotes, ab his sacerdotibus. Ad hanc formam declinantur custos, inpos, conpos, nepos. Exit per us, ut sus, hic et haec sus, huius suis, huic sui, hunc et hanc suem, o sus, ab hoc et ab hac sue, hi et hae sues, horum et harum suum, his subus, hos et has sues, o sues, ab his subus. Exit per er, ut pauper, hic et haec pauper, huius pauperis, huic pauperi, hunc et hanc pauperem, o pauper, ab hoc et ab hac paupere, hi et hae pauperes, horum et harum pauperum, his pauperibus, hos et has pauperes, o pauperes, ab his pauperibus. Ad hanc formam declinantur acer, alacer [id est laetus]. Exit commune in ex, ut opifex: hic et haec opifex,huius opificis, huic opifici, hunc et hanc opificem, o opifex, ab hoc et ab hac opifice, hi et hae opifices, horum et harum opificum, his opificibus, hos et has opifices, o opifices, ab his opificibus. Ad hanc formam declinabis aurifex, artifex, iudex, carnifex, index, vindex, auspex, haruspex, signifex, et alia. Exit genus commune in eps, ut princeps: declinatur sic, hic et haec princeps, huius principis, huic principi, hunc et hanc principem, o princeps, ab hoc et ab hac principe, hi et hae principes, horum et harum principum, his principibus, hos et has principes, o principes, his principibus. Sic declinantur manceps, particeps, municeps. Anceps autem et biceps et triceps, et quadriceps, multiceps, praeceps, haec sex nomina genitivum singularem contra regulam superiorem in tis syllabam mittunt, non in pis, ut anceps ancipitis, biceps bicipitis,triceps tricipitis, quadriceps quadricipitis, multiceps multicipitis, praeceps praecipitis. Sed ideo in tis syllabam exeunt, non in pis, ut principis, mancipis, quia a capitis significatione veniunt, illa autem superiora a capiendi significatione. Princeps enim dictus est, quod primus capiat, et manceps quod manu capiat. Anceps autem dictus, quod dubii capitis sit, vel inclinati capitis in utramque partem. Exit genus commune et in iux syllabam, ut coniux, hic et haec coniux. Exit et in ux, ut hic et haec dux, redux. Exit in ops, quod quidem in omne genus redibit. Exit in ebs, ut caelebs [caelebs dicitur qui non habet uxorem, vel quae non habet maritum: qualia sunt numina in coelo, quae absque coniuge sunt, si ad poetas non attendamus], hic et haec caelebs, huius caelibis, huic caelibi, hunc et hanc caelibem, o caelebs, ab hoc et ab hac caelibe, hi et hae caelibes, horum et harum caelibum, his caelibibus, hos et has caelibes, o caelibes, ab his caelibibus. Exit et in yx, ut Phryx, hic et haec Phryx, huius Phrygis, huic Phrygi,hunc et hanc Phrygem, o Phryx, ab hoc et ab hac Phryge, hi et hae Phryges, horum et harum Phrygum, his Phrygibus, hos et has Phryges, o Phryges, ab his Phrygibus. Exit et in us, ut Ligus [similiter ut Phryx, locale nomen est], hic et haec Ligus, huius Liguris, huic Liguri, hunc et hanc Ligurem, o Ligus, ab hoc et ab hac Ligure, hi et hae Ligures, horum et harum Ligurum, his Liguribus, hos et has Ligures, o Ligures, ab his Liguribus. Exit genus commune et in il, ut vigil, hic et haec vigil, huius vigilis, huic vigili, hunc et hanc vigilem, o vigil, ab hoc et ab hac vigile, hi et hae vigiles, horum et harum vigilum, his vigilibus, hos et has vigiles, o vigiles, ab his vigilibus. Ad hanc regulam declinabis hic et haec pugil. Exit et in ul, ut exsul: hic et haec exsul, huius exsulis, huic exsuli, hunc et hanc exsulem, o exsul, ab hoc et ab hac exsule, hi et hae exsules, horum et harum exsulum, his exsulibus, hos et has exsules, o exsules, ab his exsulibus. Ad hanc formam declinabis praesulem, hic et haec praesul [quod modo masculinum est, ut consul]. Exit et in ur, ut fur, huius furis, huic furi, hunc et hanc furem, o fur, ab hoc et ab hac fure, hi et hae fures, horum et harum furum, his furibus,hos et has fures, o fures, ab his furibus. Ad hanc formam declinabis augurem, hic et haec augur. Exit genus commune in or, ut maior, memor. Sed memor, si talis regula est, non admittit genus neutrum in us, quo modo maior admittit in neutro, ut maius: hic et haec memor, huius memoris, huic memori, hunc et hanc memorem, o memor,ab hoc et ab hac memori, hi et hae memores, horum et harum memorum, his memoribus, hos et has memores, o memores, ab his memoribus. Admittit et neutrum, sed non in regulam generis omnis, ut hoc memor, unde et Virgilius:
Tum si quod non aequo foedere amantis
Curae numen habet, iustumque memorque precatur ,
pluralem non admittit, inde non est generis omnis. Neque enim dicimus memora vel memoria numina. Similiter declinabis auctorem, hic et haec auctor, ut ait Iuno: Auctor ego audendi, hi et hae auctores.