Apuleius – Apologia
40. – 1- Cum hoc satis dixi, tum aliud accipe. Quid enim tandem, si medicinae neque instudiosus neque imperitus quaepiam remedia ex piscibus quaero? – 2- Vt sane sunt plurima cum in aliis omnibus rebus eodem naturae munere interspersa atque interseminata, tum etiam nonnulla in piscibus. – 3- An remedia nosse et ea conquirere magi potius esse quam medici, quam denique philosophi putas, qui illis non ad quaestum, sed ad suppetias usuru<s> est? – 4- Veteres quidem medici etiam carmina remedia uulnerum norant, ut omnis uetustatis certissimus auctor Homerus docet, qui facit Vlixi de uulnere sanguinem profluentem sisti cantamine. Nihil enim quod salutis ferendae gratia fit, criminosum est.
– 5- ‘At enim,’ inquit, ‘piscem cui rei nisi malae proscidisti, quem tibi Themisc.on seruus attulit?’ Quasi uero non paulo prius dixerim me de particulis omnium animalium, de situ earum deni.que numero deni.que causa conscribere ac libros ________ Aristoteli et explorare studio et augere. – 6- Atque adeo summe miror quod unum a me pisciculum inspectum sciatis, cum iam plurimos, ubicumque locorum oblati sunt, aeque inspexerim, – 7- praesertim quod nihil ego clanculo sed omnia in propatulo ago, ut quiuis uel extrarius arbiter adsistat, more hoc et instituto magistrorum meorum, qui aiunt hominem liberum et magnificum debere, si queat, in primori fronte animum gestare. – 8- Hunc adeo pisciculum, quem uos leporem marinum nominatis, plurimis qui aderant ostendi.
– 9- Necdum etiam decerno quid uocent, nisi quaeram sane accuratius, quod nec apud ueteres philosophos proprietatem eius piscis reperio, quanquam sit omnium rarissima et hercule memoranda. – 10- Quippe solus ille, quantum sciam, cum sit cetera exossis, duodecim numero ossa ad similitudinem talorum suillorum in uentre eius conexa et catenata sunt. – 11- Quod Aristoteles numquam profecto omisisset scribto prodere, qui aselli piscis solius omnium in medio aluo corculum situm pro maximo memorauit.
41. – 1- ‘Piscem,’ inquit, ‘proscidisti.’ Hoc quis ferat philosopho crimen esse, quod lanio uel coquo non fuisset? – 2- ‘Piscem proscidisti.’ Quod crudum, id accusas? Si cocto uentrem rusparer, hepatia suffoderem, ita ut apud te puerulus ille Sicinius Pudens suomet obson<i>o discit, eam rem non putares accusandam. Atqui maius crimen est philosopho comesse piscis quam inspicere. – 3- An hariolis licet iocinera rimari, philosopho contemplari non licebit, qui se sciat omnium animalium haruspicem, omnium deum sacerdotem? – 4- Hoc in me accusas, quod ego et Maximus in Aristotele miramur? Cuius nisi libros bibliothecis exegeris et studiosorum manibus extorseris, accusare me non potes. Sed de hoc paene plura quam debui.
– 5- Nunc praeterea uide, quam ipsi sese reuincant. Aiunt mulierem magicis artibus, marinis illecebris a me petitam eo in tempore, quo me non negabunt in Gaetuliae mediterranis montibus fuisse, ubi pisces per Deucalionis diluuia repperientur. – 6- Quod ego gratulor nescire istos legisse me Theophrasti quoque ____ _______ ___ ____<__>__ et Nicandri _______, ceterum me etiam ueneficii reum postularent; – 7- at quidem hoc negotium ex lectione et aemulatione Aristoteli nactus sum, nonnihil et Platone meo adhortante, qui ait eum, qui ista uestiget, ____________ _______ __ ___ _______.
42. – 1- Nunc quoniam pisces horum satis patuerunt, accipe aliud pari quidem stultitia, sed multo tanta uanius et nequius excogitatum. – 2- Scierunt et ipsi argumentum piscarium futile et nihil futurum, praeterea nouitatem eius ridiculam – quis enim fando audiuit ad magica maleficia disquamari et exdorsari piscis solere?- , potius aliquid de rebus peruulgatioribus et iam creditis fingendum esse. – 3- Igitur ad praescriptum opinionis et famae confinxere puerum quempiam carmine cantatum remotis arbitris, secreto loco, arula et lucerna et paucis consciis testibus, ubi incantatus sit, corruisse, postea nesciente<m> sui excitatum _ – 4- nec ultra isti quidem progredi mendacio ausi. Enim fabula ut impleretur, addendum etiam illud fuit, puerum eundem multa praesagio praedixisse.
– 5- Quippe hoc emolumentum canticis accipimus, praesagium et diuinationem, nec modo uulgi opinione, uerum etiam doctorum uirorum auctoritate hoc miraculum de pueris confirmatur. – 6- Memini me apud Varronem philosophum, uirum accuratissime doctum atque eruditum, cum alia eiusdem modi, tum hoc etiam legere: Trallibus de euentu Mithridatici belli magica percontatione consultantibus puerum in aqua simulacrum Mercuri contemplantem quae futura erant CLX uersibus cecinisse. – 7- Itemque Fabium, cum quingentos denarium perdidisset, ad Nigidium consultum uenisse; ab eo pueros carmine instinctos indicauisse, ubi locorum defossa esset crumina cum parti eorum, ceteri ut forent distributi; – 8- unum etiam denarium ex eo numero habere M. Catonem philosophum; quem se a pedisequo in stipe Apollinis accepisse Cato confessus est.
43. – 1- Haec et alia apud plerosque de magiis et pueris lego equidem, sed dubius sententiae sum, dicamne fieri posse an negem, – 2- quamquam Platoni credam inter deos atque homines natura et loco medias quasdam diuorum potestates intersitas, easque diuinationes cunctas et magorum miracula gubernare. – 3- Quin et illud mecum reputo: posse animum humanum, praesertim puerilem et simplicem, seu carminum auocamento siue odorum delenimento soporari et ad obliuionem praesentium externari et paulisper remota corporis memoria redigi ac redire ad naturam suam, quae est immortalis scilicet et diuina, atque ita uelut quodam sopore futura rerum praesagare.
– 4- Verum enimuero, ut ista sese habent, si qua fides hisce rebus impertienda est, debet ille nescio qui puer prouidus, quantum ego audio, et corpore decorus atque integer deligi et animo sollers et ore facundus, – 5- ut in eo aut diuina potestas quasi bonis aedibus digne diuersetur – si tamen ea pueri corpore includitur- , an ipse animus expergitus cito ad diuinationem suam redigatur, quae ei prompte insita et nulla obliuione saucia et hebes facile resumatur. – 6- Non enim ex omni ligno, ut Pythagoras dicebat, debet Mercurius exculpi.
– 7- Quod si ita est, nominate, quis ille fuerit puer sanus, incolumis, ingeniosus, decorus, quem ego carmine dignatus sim initiare. – 8- Ceterum Thallus, quem nominastis, medico potius quam mago indiget. – 9- Est enim miser morbo comitiali ita confectus, ut ter an quater die saepe numero sine ullis cantaminibus corruat omniaque membra conflictationibus debilitet, facie ulcerosus, fronte et occipitio conquassatus, oculis hebes, naribus hiulcus, pedibus caducus. – 10- Maximus omnium magus est, quo praesente Thallus diu steterit: ita plerumque morbo ceu somno uergens inclinatur.
44. – 1- Eum tamen uos carminibus meis subuersum dixistis, quod forte me coram semel decidit. – 2- Conserui eius plerique adsunt, quos ex<h>iberi denuntiastis. Possunt dicere omnes quid in Thallo despuant, cur nemo audeat cum eo ex eodem catino cenare, eodem poculo bibere. – 3- Et quid ego de seruis? Vos ipsi uidetis. Negate Thallum multo prius quam ego Oeam uenirem corruere eo morbo solitum, medicis saepe numero ostensum! – 4- Negant hoc conserui eius, qui sunt in ministerio uestro?
Omnium rerum conuictum me fatebor, nisi rus adeo iam diu ablegatus est in longinquos agros, ne familiam contaminaret. Quod ita factum nec ab illis negari potest. – 5- Eo nec potuit hodie a nobis exhiberi. Nam ut omnis ista accusatio temeraria et repentina fuit, nudius tertius nobis Aemilianus denuntiauit, ut seruos numero quindecim apud te exhiberemus. – 6- Adsunt XIIII, qui in oppido erant. Thallus solus, ut dixi, quod ferme ad centesimum lapidem longe exul est, is Thallus solus abest, sed misimus qui eum curriculo aduehat.
– 7- Interroga, Maxime, XIIII seruos quos exhibemus, Thallus puer ubi sit et quam salue agat, interroga seruos accusatorum meorum. Non negabunt turpissimum puerum, corpore putri et morbido, caducum, barbarum, rusticanum. – 8- Bellum uero puerum elegistis, quem quis sacrificio adhibeat, cuius caput contingat, quem puro pallio amiciat, a quo responsum speret. – 9- Velle<m> hercle adesset. Tibi eum, Aemiliane, permisissem, et tenerem, si tu interrogares. Iam in media quaestione hic ibidem pro tribunali oculos trucis in te inuertisset, faciem tuam spumabundus conspuisset, manus contraxisset, caput succussisset, postremo in sinu tuo corruisset.
45. – 1- XIIII seruos quos postulasti exhibeo. Cur illis ad quaestionem nihil uteris? Vnum puerum atque eum caducum requiris, quem olim abesse pariter mecum scis. Quae alia est euidentior calumnia? XIIII serui petitu tuo adsunt, eos dissimulas; unus puerulus abest, eum insimulas. – 2- Postremo quid uis? Puta Thallum adesse: uis probare eum praesente me concidisse? Vltro confiteor. Carmine id factum dicis? Hoc puer nescit, ego non factum reuinco. Nam caducum esse puerum nec tu audebis negare. – 3- Cur ergo carmini potius quam morbo attribuatur eius ruina? An euenire non potuit ut forte praesente me idem pateretur, quod saepe alias multis praesentibus?
– 4- Quod si magnum putarem caducum deicere, quid opus carmine fuit, cum incensus gagates lapis, ut apud physicos lego, pulchre et facile hunc morbum exploret, cuius odore etiam in uenaliciis uulgo sanitatem aut morbum uenalium experiantur? – 5- Etiam orbis a figulo circumactus non difficile eiusdem ualetudinis hominem uertigine sui corripit, ita spectaculum rotationis eius animum saucium debilitat. Ac multo plus ad caducose. consternendos figulus ualet quam magus.
– 6- Tu frustra postulasti, ut seruos exhiberem; ego non de nihilo postulo ut nomines, quinam testes huic piaculari sacro adfuerint, cum ego ruentem Thallum impellerem. – 7- Vnum omnino nominas puerulum illum Sicinium Pudentem, cuius me nomine accusas; is enim adfuisse se dicit. Cuius pueritia etsi nihil ad re<li>gionem refragaretur, tamen accusatio fidem deroget. – 8- Facilius fuit, Aemiliane, ac multo grauius, tete ut ipsum diceres interfuisse et ex eo sacro coepisse dementire potius quam totum negotium quasi ludicrum pueris donares: puer cecidit, puer uidit. Num etiam puer aliqui incantauit?
46. – 1- Hic satis ueteratorie Tannonius Pudens, cum hoc quoque mendacium frigere ac prope iam omnium uultu et murmure explosum uideret, ut uel suspiciones quorundam spe moraretur, ait pueros alios producturum, qui sint aeque a me incantati, atque ita ad aliam speciem argumenti transgressus est.
– 2- Quod quamquam dissimulare potui, tamen ut omnia, ita hoc quoque ultro prouoco. Cupio enim produci eos pueros, quos spe libertatis audio confirmatos ad mentiendum. Sed nihil amplius dico: ut producant. – 3- Postulo igitur et flagito, Tannoni Pudens, ut expleas quod pollicitu’s. Cedo pueros istos, quibus confiditis: produc, nomina qui sint. Mea aqua licet ad hoc utare. Dic, inquam, Tannoni. – 4- Quid taces, quid cunctaris, quid respectas? Quod si hic nescit quid dixerit aut nomina oblitus est, at tu, Aemiliane, cede huc, dic quid aduocato tuo mandaueris, exhibe pueros. – 5- Quid expalluisti? Quid taces? Hocine accusare est, hocine tantum crimen deferre, an Claudium Maximum, tantum uirum, ludibrio habere, me calumnia insectari?
– 6- Quod si forte patronus tuus uerbo prolapsus est et nullos pueros habes quos producas, saltem XIIII seruis quos ex<h>ibui ad aliquid utere.
47. – 1- Aut cur sisti postulabas tantam familiam? Magiae accusans de XV seruis denuntiasti; quid, si de ui accusares, quottandem seruos postulares? – 2- Sciunt ergo aliquid XV serui et occultum est. An occultum non est et magicum est? Alterum horum fatearis necesse est: aut inlicitum non fuisse in quo tot conscios non timuerim, aut si inlicitum fuit, scire tot conscios non debuisse. – 3- Magia ista, quantum ego audio, res est legibus delegata, iam inde antiquitus XII tabulis propter incredundas frugum inlecebras interdicta, igitur et occulta non minus quam tetra et horribilis, plerumque noctibus uigilata et tenebris abstrusa et arbitris solitaria et carminibus murmurata, – 4- cui non modo seruorum, uerum etiam liberorum pauci adhibentur. – 5- Et tu quindecim seruos uis interfuisse? Nubtiaene illae fuerunt an aliud celebratum officium an conuiuium tempestiuum? XV serui sacrum magicum participant, quasi XV uiri sacris faciundis creati? – 6- Cui tamen rei tot numero adhibuissem, si conscientiae nimis multi sunt? XV liberi homines populus est, totidem serui familia, totidem uincti ergastulum. – 7- An adiutorio multitudo eorum necessaria fuit, qui diutine hostias lustralis tenerent? At nullas hostias nisi gallinas nominastis. An ut grana turis numerarent? An ut Thallum prosternerent?