Digesta vel Pandectae – Liber L
DOMINI NOSTRI SACRATISSIMI PRINCIPIS
IUSTINIANI
IURIS ENUCLEATI EX OMNI VETERE IURE COLLECTI
DIGESTORUM SEU PANDECTARUM
LIBER L
50.1.0. Ad municipalem et de incolis.
50.2.0. De decurionibus et filiis eorum.
50.3.0. De albo scribendo.
50.4.0. De muneribus et honoribus.
50.5.0. De vacatione et excusatione munerum.
50.6.0. De iure immunitatis.
50.7.0. De legationibus.
50.8.0. De administratione rerum ad civitates pertinentium.
50.9.0. De decretis ab ordine faciendis.
50.10.0. De operibus publicis.
50.11.0. De nundinis.
50.12.0. De pollicitationibus.
50.13.0. De variis et extraordinariis cognitionibus et si iudex litem suam fecisse dicetur.
50.14.0. De proxeneticis.
50.15.0. De censibus.
50.16.0. De verborum significatione.
50.17.0. De diversis regulis iuris antiqui.
50.1.0. Ad municipalem et de incolis.
50.1.1
Ulpianus libro secundo ad edictum
pr. Municipem aut nativitas facit aut manumissio aut adoptio.
1. Et proprie quidem municipes appellantur muneris participes, recepti in civitatem, ut munera nobiscum facerent: sed nunc abusive municipes dicimus suae cuiusque civitatis cives, ut puta Campanos, Puteolanos.
2. Qui ex duobus igitur Campanis patentibus natus est, Campanus est. Sed si ex patre Campano, matre Puteolana, aeque municeps Campanus est, nisi forte privilegio aliquo materna origo censeatur: tunc enim maternae originis erit municeps. Ut puta Iliensibus concessum est, ut qui matre Iliensi est, sit eorum municeps. Etiam Delphis hoc idem tributum et conservatum est. Celsus etiam refert Ponticis ex beneficio Pompeii Magni competere, ut qui Pontica matre natus esset, Ponticus esset. Quod beneficium ad volgo quaesitos solos pertinere quidam putant. Quorum sententiam Celsus non probat: neque enim debuisse caveri, ut volgo quaesitus matris condicionem sequeretur (quam enim aliam originem hic habet?): sed ad eos, qui ex diversarum civitatium parentibus orerentur.
50.1.2
Ulpianus libro primo disputationum
pr. Quotiens filius familias voluntate patris decurio creatur, universis muneribus, quae decurioni filio iniunguntur, obstrictus est pater quasi fideiussor pro filio. Consensisse autem pater decurionatui filii videtur, si praesens nominationi non contradixit. Proinde quidquid in re publica filius gessit, pater ut fideiussor praestabit.
1. Gestum autem in re publica accipere debemus pecuniam publicam tractare sive erogandam decernere.
2. Sed et si curatores operum vel cuius alterius rei publicae creavit, tenebitur.
3. Sed et si successorem sibi nominavit, patrem obstringit.
4. Sed et si vectigalia publica locavit, pater erit obstrictus.
5. Sed si filius tutores dare non curaverit vel minus idoneos elegerit nec satis exegerit vel non idoneum acceperit, ipse quidem quin sit obstrictus, nulla dubitatio est: pater vero ita demum obligatur, si et fideiussores solent hoc nomine obligari. Sed non solent (hoc enim et relatum et rescriptum est), quia fideiussores rem publicam salvam fore promittunt, rei publicae autem nihil, quod ad rem pecuniariam attinet, interest pupillis tutores dari.
6. Is, qui ultra commeatum abest vel ultra formam commeatui datam, ad munera vocari potest.
50.1.3
Ulpianus libro 25 ad Sabinum
Placet etiam filios familias domicilium habere posse.
50.1.4
Ulpianus libro 39 ad edictum
Non utique ibi, ubi pater habuit, sed ubicumque ipse domicilium constituit.
50.1.5
Paulus libro 45 ad edictum
Labeo indicat eum, qui pluribus locis ex aequo negotietur, nusquam domicilium habere: quosdam autem dicere refert pluribus locis eum incolam esse aut domicilium habere: quod verius est.
50.1.6
Ulpianus libro secundo opinionum
pr. Adsumptio originis, quae non est, veritatem naturae non peremit: errore enim veritas originis non amittitur nec mendacio dicentis se esse, unde non sit, deponitur: neque recusando quis patriam, ex qua oriundus est, neque mentiendo de ea, quam non habet, veritatem mutare potest.
1. Filius civitatem, ex qua pater eius naturalem originem ducit, non domicilium sequitur.
2. Viris prudentibus placuit duobus locis posse aliquem habere domicilium, si utrubique ita se instruxit, ut non ideo minus apud alteros se collocasse videatur.
3. Libertini originem patronorum vel domicilium sequuntur: item qui ex his nascuntur.
50.1.7
Ulpianus libro quinto de officio proconsulis
Si quis a pluribus manumissus sit, omnium patronorum originem sequitur.
50.1.8
Marcianus libro primo de iudiciis publicis
Non debere cogi decuriones vilius praestare frumentum civibus suis, quam annona exigit, divi fratres rescripserunt, et aliis quoque constitutionibus principalibus id cautum est.
50.1.9
Neratius libro tertio membranarum
Eius, qui iustum patrem non habet, prima origo a matre eoque die, quo ex ea editus est, numerari debet.
50.1.10
Marcianus libro singulari de delatoribus
Simile privilegium fisco nulla civitas habet in bonis debitoris, nisi nominatim id a principe datum sit.
50.1.11
Papinianus libro secundo quaestionum
pr. Imperator Titus Antoninus Lentulo vero rescripsit magistratuum officium individuum ac periculum esse commune. Quod sic intellegi oportet, ut ita demum collegae periculum adscribatur, si neque ab ipso qui gessit neque ab his, qui pro eo intervenerunt, res servari possit et solvendo non fuit honore deposito. Alioquin si persona vel cautio sit idonea, vel solvendo fuit quo tempore conveniri potuit, unusquisque in id quod administravit tenebitur.
1. Quod si forte is, qui periculo suo nominavit magistratum, solvendo sit, utrum in eum prius actio reddi quasi fideiussorem debeat, an vero non alias, quam si res a collega servari non potuerit? Sed placuit fideiussoris exemplo priorem conveniendum qui nominavit, quoniam collega quidem neglegentiae ac poenae causa, qui vero nominavit, fidei ratione convenitur.
50.1.12
Papinianus libro primo responsorum
Et ei contra nominati collegam actionem utilem dari non oportet.
50.1.13
Papinianus libro secundo quaestionum
Quid ergo, si alter ex magistratibus toto anno afuerit aut forte praesens per contumaciam sive ignaviam vel aegram valitudinem rei publicae negotia non gesserit et omnia collega solus administraverit, nec tamen tota res ab eo servari possit? Talis ordo dabitur, ut in primis qui rei publicae negotia gessit et qui pro eo caverunt in solidum conveniantur, mox peractis omnibus periculum adgnoscat qui non idoneum nominavit, postremo alter ex magistratibus, qui rei publicae negotiis se non immiscuit. Nec iuste qui nominavit universi periculum recusabit, cum scire deberet eum, qui nominaretur, individuum officium et commune periculum suscepturum. Nam et cum duo gesserunt et ab altero servari quod debetur non potest, qui collegam nominavit, in universum convenitur.
50.1.14
Papinianus libro 15 quaestionum
Municipes intelleguntur scire, quod sciant hi, quibus summa rei publicae commissa est.
50.1.15
Papinianus libro primo responsorum
pr. Ordine decurionum ad tempus motus et in ordinem regressus ad honorem, exemplo relegati, tanto tempore non admittitur, quanto dignitate caruit. Sed in utroque placuit examinari, quo crimine damnati sententiam eiusmodi meruerunt: durioribus etenim poenis affectos ignominia velut transacto negotio postea liberari, minoribus vero, quam leges permittunt, subiectos nihilo minus inter infames haberi, cum facti quidem quaestio sit in potestate iudicantium, iuris autem auctoritas non sit.
1. In eum, qui successorem suo periculo nominavit, si finito magistratu successor idoneus fuit, actionem dari non oportet.
2. In fraudem civilium munerum per tacitam fidem praedia translata fisco vindicantur tantumque alterum interdictae rei minister de suis bonis cogitur solvere.
3. Ius originis in honoribus obeundis ac muneribus suscipiendis adoptione non mutatur: sed novis quoque muneribus filius per adoptivum patrem adstringitur.
50.1.16
Hermogenianus libro primo iuris epitomarum
Sed si emancipatur ab adoptivo patre, non tantum filius, sed etiam civis eius civitatis, cuius per adoptionem fuerat factus, esse desinit.
50.1.17
Papinianus libro primo responsorum
pr. Libertus propter patronum a civilibus muneribus non excusatur, nec ad rem pertinet, an operas patrono vel ministerium capto luminibus exhibeat.
1. Liberti vero senatorum, qui negotia patronorum gerunt, a tutela decreto patrum excusantur.
2. Filium pater decurionem esse voluit: ante filium ex persona sua res publica debet convenire quam patrem ex persona filii. Nec ad rem pertinebit, an filius castrense peculium tantum possideat, cum ante militasset vel postea.
3. Praescriptio temporum, quae in honoribus repetundis vel aliis suscipiendis data est, apud eosdem servatur, non apud alios.
4. Sed eodem tempore non sunt honores in duabus civitatibus ab eodem gerendi: cum simul igitur utrubique deferuntur, potior est originis causa.
5. Sola ratio possessionis civilibus possessori muneribus iniungendis citra privilegium specialiter civitati datum idonea non est.
6. Postliminio regressi patriae muneribus obtemperare coguntur, quamvis in alienae civitatis finibus consistant.
7. Exigendi tributi munus inter sordida munera non habetur et ideo decurionibus quoque mandatur.
8. Ex causa fideicommissi manumissus in muneribus civilibus manumissoris originem sequitur, non eius qui libertatem reliquit.
9. In adoptiva familia susceptum exemplo dati muneribus civilibus apud originem avi quoque naturalis respondere divo pio placuit, quamvis in isto fraudis nec suspicio quidem interveniret.
10. Error eius, qui se municipem aut colonum existimans munera civilia suscepturum promisit, defensionem iuris non excludit.
11. Patris domicilium filium aliorum incolam civilibus muneribus alienae civitatis non adstringit, cum in patris quoque persona domicilii ratio temporaria sit.
12. In quaestionibus nominatos capitalium criminum ad novos honores ante causam finitam admitti non oportet: ceterum pristinam interim dignitatem retinent.
13. Sola domus possessio, quae in aliena civitate comparatur, domicilium non facit.
14. Nominati successoris periculum fideiussorem nominantis non tenet.
15. Fideiussores, qui salvam rem publicam fore responderunt, et qui magistratus suo periculo nominant poenalibus actionibus non adstringuntur, in quas inciderunt hi, pro quibus intervenerunt: eos enim damnum rei publicae praestare satis est quod promitti videtur.
50.1.18
Paulus libro primo quaestionum
Divus Severus rescripsit intervalla temporum in continuandis oneribus invitis, non etiam volentibus concessa, dum ne quis continuet honorem.
50.1.19
Scaevola libro primo quaestionum
Quod maior pars curiae effecit, pro eo habetur, ac si omnes egerint.
50.1.20
Paulus libro 24 quaestionum
Domicilium re et facto transfertur, non nuda contestatione: sicut in his exigitur, qui negant se posse ad munera ut incolas vocari.
50.1.21
Paulus libro primo responsorum
pr. Lucius Titius cum esset in patris potestate, a magistratibus inter ceteros frumento comparando invito patre curator constitutus est: cui rei Lucius Titius neque consensit neque pecuniam accepit neque in eam cavit aut se comparationibus cum ceteris miscuit: et post mortem patris in reliqua collegarum interpellari coepit. Quaeritur, an ex ea causa teneri possit. Paulus respondit eum, qui iniunctum munus a magistratibus suscipere supersedit, posse conveniri eo nomine propter damnum rei publicae, quamvis eo tempore, quo creatus est, in aliena fuerit potestate.
1. Paulus respondit eos, qui pro aliis non ex contractu, sed ex officio quod administraverint conveniuntur, in damnum sortis substitui solere, non etiam in usuras.
2. Idem respondit heredes patris propter munera filii, quae post mortem patris suscepit, iure conveniri non posse. Hoc responsum et ad eum pertinet, qui a patre decurio factus post mortem patris munera suscepit.
3. Idem respondit eum, qui decurionem adoptavit, onera decurionatus eius suscepisse videri exemplo patris, cuius voluntate filius decurio factus est.
4. Idem respondit constante matrimonio dotem in bonis mariti esse: sed et si ad munera municipalia a certo modo substantiae vocentur, dotem non debere computari.
5. Idem respondit, si per accusatorem criminum capitalium non stetisset, quo minus crimen intra statutum tempus persequeretur, reum non debuisse medio tempore honorem appetere.
6. “Imperatores Severus et Antoninus Augusti Septimio Zenoni. Pro infante filio, quem decurionem esse voluisti, quamquam fidem tuam in posterum adstrinxeris, tamen interim onera sustinere non cogeris, cum ad ea, quae mandari possunt, voluntatem dedisse videaris”.
7. Idem respondit, si civitas nullam propriam legem habet de adiectionibus admittendis, non posse recedi a locatione vel venditione praediorum publicorum iam perfecta: tempora enim adiectionibus praestituta ad causas fisci pertinent.
50.1.22
Paulus libro primo sententiarum
pr. Filii libertorum, libertarumque liberti, paterni et patroni manumissoris domicilium aut originem sequuntur.
1. Vidua mulier amissi mariti domicilium retinet exemplo clarissimae personae per maritum factae: sed utrumque aliis intervenientibus nuptiis permutatur.
2. Municipes sunt liberti et in eo loco, ubi ipsi domicilium sua voluntate tulerunt, nec aliquod ex hoc origini patroni faciunt praeiudicium et utrubique muneribus adstringuntur.
3. Relegatus in eo loco, in quem relegatus est, interim necessarium domicilium habet.
4. Senator ordine motus ad originalem patriam, nisi hoc specialiter impetraverit, non restituitur.
5. Senatores et eorum filii filiaeque quoquo tempore nati nataeve, itemque nepotes, pronepotes et proneptes ex filio origini eximuntur, licet municipalem retineant [retineat] dignitatem.
6. Senatores, qui liberum commeatum, id est ubi velint morandi arbitrium impetraverunt, domicilium in urbe retinent.
7. Qui faenus exercent, omnibus patrimonii intributionibus fungi debent, etsi possessionem non habeant.
50.1.23
Hermogenianus libro primo iuris epitomarum
pr. Municeps esse desinit senatoriam adeptus dignitatem, quantum ad munera: quantum vero ad honorem, retinere creditur originem. Denique manumissi ab eo eius municipii efficiuntur municipes, unde originem trahit.
1. Miles ibi domicilium habere videtur, ubi meret, si nihil in patria possideat.
50.1.24
Scaevola libro secundo digestorum
Constitutionibus principum continetur, ut pecuniae, quae ex detrimento solvitur, usurae non praestentur: et ita imperatores Antoninus et Verus Augusti rescripserunt his verbis: “Humanum est reliquorum usuras neque ab ipso, qui ex administratione honoris reliquatus est, neque a fideiussore eius, et multo minus a magistratibus, qui cautionem acceperint, exigi”. Cui consequens est, ut ne in futurum a forma observata discedatur.
50.1.25
Ulpianus libro primo ad edictum praetoris
Magistratus municipales cum unum magistratum administrent, etiam unius hominis vicem sustinent. Et hoc plerumque quidem lege municipali eis datur: verum et si non sit datum, dummodo non denegatum, moribus competit.
50.1.26