Codex Iustinianus – Liber IV
(… Testi Latini – felicemassaro.it)
Imperator Gordianus . Eos, qui officium administrant, neque per suppositas personas tempore officii sui in provincia fenus agitare posse saepe rescriptum est. * GORD. A. SEMPRONIO. *<A 239 PP. VIII K. SEPT. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.>
4.2.4.
Imperator Philippus . Si absentis pecuniam nomine eius fenori dedisti ac reprobato nomine mandatis actionibus experiris, praeses provinciae iurisdictionem suam praebebit.
1 . Idem, si cessare mandatum animadverterit, utilem tibi adversus debitorem eo nomine actionem competere non negabit. * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. MAXIMO. *<A 246 PP. XV K. MART. PRAESENTE ET ALBINO CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si non singuli in solidum accepta mutua quantitate vel stipulanti creditori sponte vos obligastis, licet uni numerata sit pecunia, vel intercessionis nomine hanc pro rea suscepistis obligationem, frustra veremini, ne eius pecuniae nomine vos convenire possit, quam alii mutuo dedit, si intra praestitutum tempus rei gestae quaestionem detulistis.
1 . Ac multo magis inanem timorem geritis, si pecunia numerata oleum susceptum instrumento sit collatum, cum, si reddendi stipulatio nulla subiecta est et huius rei est habita sollemnis contestatio, in suo statu remanente eo, quod vere factum intercessit, ex olei accepti scriptura nihil deberi manifestum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ARISTODEMO ET PROCULO. *<A 293 S. V NON. MAI. AA. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si ex pretio debitae quantitatis facta novatione per stipulationem usuras licitas contra quem supplicas stipulatus es, falsa mutuae datae quantitatis demonstratio praemissa, cum obligationis non defecerat substantia, quominus usque ad modum placitum usurae possint exigi, nihil nocet.
1 . Si vero citra vinculum stipulationis tantum mutuam pecuniam datam conscriptum est et eius praestari fenus convenit, simulatis pro infectis habitis huiusmodi placitum nihil de praecedenti mutavit obligatione.* DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. NICANDRO. *<A 293 S. XV K. DEC. AA. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non unde originem pecunia quae mutuo datur habet, sed qui contraxit si propriam numeravit, in huiusmodi obligationibus requiritur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PACTUMEIAE. *<A 293 S. V NON. OCT. SIRMI AA. CONSS.>
4.2.8
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si pro mutua pecunia, quam a creditore poscebas, argentum vel iumenta vel alias species utriusque consensu aestimatas accepisti, dato auro pignori, licet ultra unam centesimam usuras stipulanti spopondisti, tamen sors, quae aestimatione partium placito definita est, et usurarum titulo legitima tantum recte petitur. Nec quicquam tibi prodesse potest, quod minoris esse pretii pignus quod dedisti proponis, quominus huius quantitatis solutioni pareas * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PROCULO. *<A 293 S. XVII K. IAN. AA. CONSS.>
4.2.9
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum te in Gallia cum Syntropho certum auri pondus itemque numeratam pecuniam mutuo dedisse, ut Romae solveretur, precibus adseveras, aditus competens iudex, si duos reos stipulandi vel re pro solido tibi quaesitam actionem sive ab heredibus Syntrophi procuratorem te factum animadverterit, totum debitum, alioquin quod dedisti solum restitui tibi iubebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ALEXANDRO. *<A 293 S. XV K. IAN. AA. CONSS.>
4.2.10
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Eo, quod a multis proprii debiti singulorum obligationis uno tantum instrumento probatio continetur, exactio non interpelletur. Nam si pro pecunia quam mutuo dedisti tibi vinum stipulanti qui debuerant spoponderunt, negotii gesti paenitentia contractum habitum recte non constituit irritum * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EGI CRISPINO. *<A 294 S. PRID. NON. FEBR. SIRMI CC. CONSS.>
4.2.11
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Incendium aere alieno non exuit debitorem. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MAXIMIANO. *<A 294 S. II ID. FEBR. SIRMI CC. CONSS.>
4.2.12
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si in rem communem cum ione mutuam sumpsisti pecuniam nec re nec sollemnitate verborum vos obligastis in solidum et post integrum solvisti, de restituenda tibi parte contra ionem experiri, ut debitum posceres, iudice cognoscente potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. THEOPHANIO. *<A 294 S. XV K. SEPT. CC. CONSS.>
4.2.13
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Eum, qui mutuam sumpsit pecuniam, licet in res alienas, creditore non contemplatione domini rerum eam fenori dante, principaliter obligatum obnoxium remanere oportet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FRONTONI. *<A 294 S. XVII K. NOV. NICOMEDIAE CC. CONSS.>
4.2.14
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Mutuae pecuniae, quam aliis dedit, creditor citra sollemnitatem verborum subscribentem instrumento non habet obligatum. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HADRIANO. *<A 293 SINE DIE AA. CONSS.>
4.2.15
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Non adversus te creditores, qui mutuam pecuniam sumpsisti, sed eius, cui hanc credideras, heredes experiri contra iuris evidenter postulas formam. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CHARIDEMO. *<A 294 S. V K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.>
4.2.16
Imperatores Honorius, Theodosius . Quisquis iudici fenebrem pecuniam mutuaverit, si in provincia fuerit versatus quasi emptor legum atque provinciae, vel si quis collectarius honoris pretium dederit ambienti, exilii poena una cum ipso iudice plectetur. * HONOR. ET THEODO. AA. THEODORO PP. *<A 408 D. XVII K. NOV. BASSO ET PHILIPPO CONSS.>
4.2.17
Imperator Justinianus . Super chirographariis instrumentis haec pro communi utilitate sancienda duximus, ut, si quis pecunias credere supra quinquaginta libras auri voluerit vel super reddito debito securitatem accipere, cum amplius sit memorata quantitate, sciat non aliter debere chirographum a debitore vel creditore percipere, quam si testimonium trium testium probatae opinionis per eorum subscriptiones idem chirographum capiat. Nam si citra huiusmodi observationem chirographum pro pecuniis memoratam auri quantitatem excedentibus proferatur, minime hoc admitti ab iudicantibus oportet. Quod in futuris creditis vel debitorum solutionibus locum habere oporte * IUST. A. MENAE PP. *<A 528 D. K. IUN. CONSTANTINOPOLI DN. IUSTINIANO PP. A. II CONS.>
4.3.0. De suffragio.
4.3.1
Imperatores Theodosius, Arcadius, Honorius . Si qui desideria sua explicare cupientes ferri sibi a quoquam suffragium postulaverint et ob referendam vicem se sponsione constrinxerint, promissa restituant, cum ea quae optaverint consequantur: si artibus moras nectent, ad solutionem debiti coartandi sunt.
1 . Sed si quid eo nomine in auro vel argento vel ceteris mobilibus datum fuerit, traditio sola sufficiat et contractus habebit perpetuam firmitatem, quoniam collatio rei mobilis inita integra fide hac ratione cumulatur.
2 . Quod si praedia rustica vel urbana placitum continebit, scriptura, quae ea in alium transferat, emittatur, sequatur traditio corporalis et rem fuisse completam gesta testentur: aliter enim ad novum dominium transire non possunt neque de veteri iure discedere.
3 . Quod si quis, dum solo commonitorio suffragio nititur, bona duxerit occupanda, reus temeritatis ac violentiae retinebitur atque in statum pristinum possessio reducetur, eo a petitione excluso, qui non dubitavit invadere, quod petere debuisset. * THEODOS. ARCAD. ET HONOR. AAA. RUFINO PP. *<A 394 D. III NON. MART. CONSTANTINOPOLI ARCADIO III ET HONORIO II AA. CONSS.>
4.4.0. De prohibita sequestratione pecuniae.
4.4.1
Imperatores Honorius, Theodosius . Quotiens ex quolibet contractu pecunia postulatur, sequestrationis necessitas conquiescat. Oportet enim debitorem primo convinci et sic ad solutionem pulsari. Quam rem non tantum iuris ratio, sed et ipsa aequitas persuadet, ut probationes secum adferat debitoremque convincat pecuniam petituru * HONOR. ET THEODOS. AA. IOHANNI PP. *<A 422 D. V ID. IUL. RAVENNAE HONORIO XIII ET THEODOSIO X AA. CONSS.>
4.5.0. De condictione indebiti.
4.5.1
Imperatores Severus, Antoninus . Pecuniae indebitae per errorem, non ex causa iudicati solutae esse repetitionem iure condictionis non ambigitur. Si quid igitur probare potueris patrem tuum, cui heres extitisti, amplius debito creditori suo persolvisse, repetere potes
1 . Usuras autem eius summae praestari tibi frustra desideras: actione enim condictionis ea sola quantitas repetitur, quae indebita soluta est. * SEV. ET ANT. AA. MUCIANO. *<A 213 PP. III K. AUG. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.>
Imperatores Severus, Antoninus . Si citra ullam transactionem pecuniam indebitam alieno creditori promittere delegata es, adversus eam quae te delegavit condictionem habere potes. * SEV. ET ANT. AA. SECUNDINAE. *<A 213 PP. XIIII K. IAN. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.>
4.5.3
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum et soluta indebita quantitas ab ignorante repeti possit, multo facilius quantitatis indebitae interpositae scripturae condictio competit vel doli exceptio agenti opponitur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PAMPHILO. *<A 293 S. III NON. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.>
4.5.4
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Ea, quae per infitiationem in lite crescunt, ab ignorante etiam indebita soluta repeti non posse certissimi iuris est. Sed et si cautio indebitae pecuniae ex eadem causa interponatur, condictioni locum non esse constat * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. HERACLIO. *<A 293 S. V ID. APRIL. BYZANTII AA. CONSS.>
4.5.5
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si a patre emancipatus ei non intra tempora praestituta iure honorario successisti, quidquid indebitum postea per errorem utpote patris successor dedisti, eius condictionem tibi competere non est incerti iuris. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ATTALO. *<A 293 S. XIIII K. MAI. AA. CONSS.>
4.5.6
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si per ignorantiam facti non debitam solutam quantitatem pro alio solvisti et hoc addito rectore provinciae fuerit probatum, hanc ei cuius nomine soluta est restitui eo agente providebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MNASEAE. *<A 293 S. VI ID. AUG. AA. CONSS.>
4.5.7
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Fideicommissum vel legatum indebitum per errorem facti solutum repeti posse explorati iuris est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. DIONYSIAE. *<A 293 S. V ID. SEPT. AA. CONSS.>
4.5.8
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Creditoris falso procuratori solventi adversus eum indebiti repetitio, non obligationis liberatio competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ZIPARO. *<A 294 S. XV K. NOV. CC. CONSS.>
4.5.9
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Indebitum solutum sciens non repetit.
1 . Citra mandatum autem ab alio re distracta dominus evicta re vel ob praecedens vitium satis emptori faciens non indebitum praetendere, sed per eiusmodi factum ratum contractum habuisse probans a se debitum ostendit solutum. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GRATIANAE. *<A 294 S. IIII NON. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.>
Imperator Justinianus . Si quis servum certi nominis aut quandam solidorum quantitatem vel aliam rem promiserit et, cum licentia ei fuerat unum ex his solvendo liberari, utrumque per ignorantiam dependerit, dubitabatur, cuius rei datur a legibus ei repetitio, utrumne servi an pecuniae, et utrum stipulator an promissor habeat huius rei facultatem.
1 . Et ulpianus quidem electionem ipsi praestat qui utrumque accepit, ut hoc reddat quod sibi placuerit, et tam marcellum quam celsum sibi consonantes refert. Papinianus autem ipsi qui utrumque persolvit electionem donat, qui et antequam dependat ipse habet electionem quod velit praestare, et huiusmodi sententiae sublimissimum testem adducit salvium iulianum summae auctoritatis hominem et praetorii edicti ordinatorem
2 . Nobis haec decidentibus Iuliani et Papiniani placet sententia, ut ipse habeat electionem recipiendi, qui et dandi habuit. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. K. AUG. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.>
Imperator Justinianus . Pro dubietate eorum, qui mente titubante indebitam solverunt pecuniam, certamen legislatoribus incidit, utrumne id, quod ancipiti animo persolverunt, possint repetere an non.
1 . Quod nos decidentes sancimus omnibus, qui incerto animo indebitam dederunt pecuniam vel aliam quandam speciem persolverunt, repetitionem non denegari et praesumptionem transactionis non contra eos induci, nisi hoc specialiter ab altera parte approbetur. * IUST. A. IULIANO PP. *<A 530 D. K. OCT. CONSTANTINOPOLI LAMPADIO ET ORESTA VV. CC. CONSS.>
4.6.0. De condictione ob causam datorum.
4.6.1
Imperator Antoninus . Pecuniam quam te ob dotem accepisse pactumque interpositum ( ut fieri, cum iure matrimonium contrahitur, adsolet) proponis: impediente quocumque modo iuris auctoritate matrimonium constare nullam de dote actionem habet et propterea pecuniam, quam eo nomine accepisti, iure condictionis restituere debes et pactum, quod ita interpositum est, perinde ac si interpositum non esset haberi oportet. * ANT. A. CALLISTHENI. *<A 215 PP. VI K. AUG. LAETO II ET CEREALE CONSS.>
4.6.2
Imperator Alexander Severus . Si, ut proponis, pater tuus ea lege sorori tuae praedia ceterque quorum meministi donavit, ut creditoribus ipsa satisfaceret ac, si placita observata non essent, donatio resolveretur, eaque contra fidem negotii gesti versata est, non est iniquum actionem condictionis ad repetitionem rerum donatarum tibi qui patri successisti decerni. * ALEX. A. ASCLEPIADI. *<A 227 PP. XIIII K. DEC. ALBINO ET MAXIMO CONSS.>
4.6.3
Imperatores Valerianus, Gallienus . Ea lege in vos collata donatio, ut neutri alienandae suae portionis facultas ulla competeret, id efficit, ne alteruter eorum dominium prorsus alienaret, vel ut donatori vel heredi eius condictio, si non fuerit condicio servata, quaeratur. * VALER. ET GALLIEN. AA. AURELIO ET ALEXANDRO. *<A 257 PP. K. APRIL. VALERIANO IIII ET GALLIENO III AA. CONSS.>
4.6.4
Imperatores Valerianus, Gallienus . Si, cum exiguam pecuniam re vera susciperes, longe maiorem te accepisse cavisti eo, quod tibi patrocinium adversarius repromitteret, cum dicas fidem promissi non secutam, ut libereris obligatione eius, quod non acceptum propter speratum patrocinium spopondisti, per condictionem consequeris. * VALER. ET GALLIEN. AA. ET VALER. C. AEMILIAE. *<A 259 PP. V K. MAI. AEMILIANO ET BASSO CONSS.>
4.6.5
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si militem ad negotium tuum procuratorem fecisti, cum hoc legibus interdictum sit, ac propter hoc pecuniam ei numerasti, quidquid ob causam datum est, causa non secuta restitui tibi competens iudex curae habebit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. MARTIALI. *<A 290 PP. X K. OCT. IPSIS IIII ET III CONSS.>
4.6.6
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum ancillam patrem vestrum ei, contra quem supplicastis, dedisse proponatis, interest multum, utrumne donandi animo dedit, an ob manumittendam filiam, quam ancillam existimabat, cum perfecta quidem donatio revocari non possit, causa vero dandi non secuta repetitio competat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CURIONI ET PLOTIONI. *<A 293 S. II ID. MAI. AA. CONSS.>
4.6.7
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si repetendi, quod donabas uxori eius, quem ad proficiscendum tecum huiusmodi liberalitate provocare proposueras, nullam addidisti condicionem, remanet integra donatio, cum levitati perfectam donationem revocare cupientium iure occurratur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. GERONTIO. *<A 293 S. VII K. SEPT. AA. CONSS.>
4.6.8
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Dictam legem donationi, si non impossibilem contineat causam, ab eo qui hanc suscepit non impletam condictioni facere locum iuris dictat disciplina. Quapropter si titulo liberalitatis res tuas in sponsam conferendo certam dixisti legem, nec huic illa, cum posset, paruit, successores ipsius de repetendis quae dederas, si hoc tibi placuerit, convenire non prohiberis * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. FLAVIANO. *<A 294 S. III ID. FEBR. CC. CONSS.>
4.6.9
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si liber constitutus, ut filiae tuae manumittantur, aliquid dedisti, causa non secuta de hoc tibi restituendo condictio competit. Nam si quid servus de peculio domino dederit, contra eum nullam actionem habere potest: sed dominum, qui semel accipere pecuniam pro libertate passus est, aditus rector provinciae hortabitur salva reverentia ( favore scilicet libertatis) placito suo stare * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. BIBULO. *<A 294 S. III ID. FEBR. SIRMI CC. CONSS.>
4.6.10
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Pecuniam a te datam, licet causa, pro qua data est, non culpa accipientis, sed fortuito casu secuta non est, minime repeti posse certum est. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CONONIANAE. *<A 294 S. III NON. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.>
4.6.11
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Advocationis causa datam pecuniam, si per eos qui acceperant, quominus susceptam fidem impleant, stetisse probetur, restituendam esse convenit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. STRATONICAE. *<A 294 S. XVII K. IAN. CC. CONSS.>
4.7.0. De condictione ob turpem causam.
4.7.1
Imperator Antoninus . Si ex cautione tua conveniri coeperis, nullam te pecuniam accepisse, sed ob turpem causam et quam fieri prohibitum est interpositam ei, qui super ea re cogniturus est, probandum est et eo impleto absolutio sequetur. * ANT. A. INGENUO. *< SINE DIE ET CONSULE.>
4.7.2
Imperator Antoninus . Cum te propter turpem causam contra disciplinam temporum meorum domum adversariae dedisse profitearis, frustra eam restitui tibi desideras, cum in pari causa possessoris melior condicio habeatur. * ANT. A. LONGINO. *<A 215 PP. XV K. DEC. LAETO II ET CEREALE CONSS.>
4.7.3
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Quod evitandi tirocinii causa dedisse te apud competentem iudicem ei de quo quereris indubia probationis luce constiterit, instantia eius recipies: qui memor censurae publicae post restitutionem pecuniae etiam concussionis crimen inultum esse non patietur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. DIZONI MIL. *<A 290 PP. III K. AUG. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.>