Codex Iustinianus – Liber IV
Tutto il testo latino è basato sull’edizione visionata da Krueger’s , tradotto da Francesco Foramiti, Corpo del diritto civile, (Nuova ed. eseguita su quella di Parigi del 1830), 5 voll, Venezia 1836-1844.
IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI
C O D I C I S
DOMINI NOSTRI
I U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS
REPETITAE PRAELECTIONIS
liber quartus
I 10 paragrafi in lingua greca non sono stati riportati
4.1.0. De rebus creditis et de iureiurando.
4.2.0. Si certum petatur.
4.3.0. De suffragio.
4.4.0. De prohibita sequestratione pecuniae.
4.5.0. De condictione indebiti.
4.6.0. De condictione ob causam datorum.
4.7.0. De condictione ob turpem causam.
4.8.0. De condictione furtiva.
4.9.0. De condictione ex lege et sine causa vel iniusta causa.
4.10.0. De obligationibus et actionibus.
4.11.0. Ut actiones et ab herede et contra heredem incipiant.
4.12.0. Ne uxor pro marito vel maritus pro uxore vel mater pro filio conveniatur.
4.13.0. Ne filius pro patre vel pater pro filio emancipato vel libertus pro patrono conveniatur.
4.14.0. An servus ex suo facto post manumissionem teneatur.
4.15.0. Quando fiscus vel privatus debitoris sui debitores exigere potest.
4.16.0. De actionibus hereditariis.
4.17.0. Ex delictis defunctorum in quantum heredes conveniantur.
4.18.0. De constituta pecunia.
4.19.0. De probationibus.
4.20.0. De testibus.
4.21.0. De fide instrumentorum et amissione eorum et antapochis faciendis (..)
4.22.0. Plus valere quod agitur quam quod simulate concipitur.
4.23.0. De commodato.
4.24.0. De actione pigneraticia.
4.25.0. De exercitoria et institoria actione.
4.26.0. Quod cum eo qui in aliena est potestate negotium gestum esse dicitur, vel de peculio (..)
4.27.0. Per quas personas nobis adquiritur.
4.28.0. Ad senatus consultum Macedonianum.
4.29.0. Ad senatus consultum Velleianum.
4.30.0. De non numerata pecunia.
4.31.0. De compensationibus.
4.32.0. De usuris.
4.33.0. De nautico fenore.
4.34.0. Depositi.
4.35.0. Mandati.
4.36.0. Si servus se emi mandaverit.
4.37.0. Pro socio.
4.38.0. De contrahenda emptione.
4.39.0. De hereditate vel actione vendita.
4.40.0. Quae res venire non possunt et qui vendere vel emere vetantur.
4.41.0. Quae res exportari non debeant.
4.42.0. De eunuchis.
4.43.0. De patribus qui filios distraxerunt.
4.44.0. De rescindenda venditione.
4.45.0. Quando liceat ab emptione discedere .
4.46.0. Si propter publicas pensitationes venditio fuerit celebrata.
4.47.0. Sine censu vel reliquis fundum comparari non posse.
4.48.0. De periculo et commodo rei venditae.
4.49.0. De actionibus empti et venditi.
4.50.0. Si quis alteri vel sibi sub alterius nomine vel aliena pecunia emerit.
4.51.0. De rebus alienis non alienandis et de prohibita rerum alienatione vel hypotheca.
4.52.0. De communium rerum alienatione.
4.53.0. Rem alienam gerentibus non interdici rerum suarum alienatione.
4.54.0. De pactis inter emptorem et venditorem compositis.
4.55.0. Si servus exportandus veneat.
4.56.0. Si mancipium ita venierit, ne prostituatur.
4.57.0. Si mancipium ita fuerit alienatum, ut manumittatur vel contra.
4.58.0. De aediliciis actionibus.
4.59.0. De monopoliis et de conventu negotiatorum illicito vel artificum ergolaborumque (..)
4.60.0. De nundinis.
4.61.0. De vectigalibus et commissis.
4.62.0. Vectigalia nova instituti non posse.
4.63.0. De commerciis et mercatoribus.
4.64.0. De rerum permutatione et de praescriptis verbis actione.
4.65.0. De locato et conducto.
4.66.0. De emphyteutico iure.
4.1.0. De rebus creditis et de iureiurando.
4.1.1
Imperator Antoninus . Causa iureiurando ex consensu utriusque partis vel adversario inferente delato et praestito vel remisso decisa nec periurii praetextu retractari potest, nisi specialiter hoc lege excipiatur. * ANT. A. HERCULIANO. *<A 213 PP. XV K. IUL. ANTONINO A. IIII ET BALBINO CONSS.>
4.1.2
Imperator Alexander Severus . Iurisiurandi contempta religio satis deum ultorem habet. Periculum autem corporis vel maiestatis crimen secundum constituta divorum parentum meorum, etsi per principis venerationem quodam calore fuerit periuratum, inferri non placet * ALEX. A. FELICI. *<A 223 PP. VI K. APRIL. MAXIMO II ET AELIANO CONSS.>
4.1.3
Imperatores Diocletianus, Maximianus . In bonae fidei contractibus nec non etiam in aliis causis inopia probationum per iudicem iureiurando causa cognita res decidi potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. SEVERAE. *<A 286 PP. X K. SEPT. MAXIMO II ET AQUILINO CONSS.>
4.1.4
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si ad excludendam tutelae actionem pupillus iusiurandum tutori dedit, postea eandem litem exercere non prohibetur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. MAXIMAE. *<A 290 PP. K. IUL. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.>
4.1.5
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum etiam a pupillorum tutoribus velut ab ipsis pupillis relicta fideicommissa videantur, super fideicommisso praeses provinciae cognoscet et, si id tibi relictum esse constiterit, reddi tibi efficiet. Idem, si infitietur, ad iusiurandum, ut desideras, tutorem adiget * DIOCL. ET MAXIM. AA. IULIANO. *<A 290 PP. III NON. DEC. IPSIS IIII ET III AA. CONSS.>
4.1.6
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum proponas partibus placuisse iurisiurandi religione generis et ingenuitatis quaestionem decidi, praeses provinciae iuxta decretum arbitri ad voluntatis vestrae placitum amitae tuae filiis consulet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. BESSIO. *<A 291 PP. V ID. FEBR. TIBERIANO ET DIONE CONSS.>
4.1.7
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Nec filius nec quisquam alius neque litigando neque paciscendo, sed nec iusiurandum citra voluntatem domini rei deferendo praeiudicium ei facere potest. Unde si citra mandatum tuum aliquid erga rem tuam filius tuus gessit nec ratum habuisti, nihil tibi oberit * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. EUTYCHIANAE. *<A 293 S. ID. NOV. AA. CONSS.>
4.1.8
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Actori delato vel relato iureiurando, si iuraverit vel ei remissum fuerit sacramentum, ad similitudinem iudicati in factum actio competit. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. ALEXANDRO. *<A 294 S. XII K. MAI. CC. CONSS.>
4.1.9
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Delata condicione iurisiurandi reus ( si non per actorem, quominus de calumnia iuret, steterit) per iudicem solvere vel iurare, nisi referat iusiurandum, necesse habet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. MARCIANO. *<A 294 S. V K. MAI. SIRMI CONSS.>
4.1.10
Imperatores Diocletianus, Maximianus . In actione etiam depositi, quae super rebus quasi sine scriptis datis movetur, iusiurandum ad exemplum ceterorum bonae fidei iudiciorum deferri potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PROTOGENI. *<A 294 S. V K. DEC. CC. CONSS.>
4.1.11
Imperator Justinianus . Si quis iusiurandum intulerit et necdum eo praestito postea, utpote sibi adlegationibus abundantibus, hoc revocaverit, sancimus nemini licere penitus iterum ad sacramentum recurrere ( satis enim absurdum est redire ad hoc, cui renuntiandum putavit, et, cum desperavit aliam probationem, tunc denuo ad religionem convolare) et iudices nullo modo eos audire ad tales iniquitates venientes.
1 . Si quis autem sacramentum intulerit et hoc revocare maluerit, licere quidem ei hoc facere et alias probationes, si voluerit, praestare, ita tamen, ut huiusmodi licentia usque ad litis tantummodo terminum ei praestetur.
2 . Post definitivam autem sententiam, quae provocatione suspensa non sit vel quae, postquam fuerit appellatum, corroborata fuerit, nullo modo revocare iuramentum et iterum ad probationem venire cuidam concedimus, ne repetita lite finis negotii alterius causae fiat exordium. * IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 D. XV K. OCT. CHALCEDONE DECIO VC. CONS.>
Imperator Justinianus . Generaliter de omnibus iuramentis, quae in litibus offeruntur vel a iudice vel a partibus, definiendum est. Cum enim iam increbuit iudices in plenissima definitione sacramentum imponere, evenit, ut provocatione lite suspensa hi quidem, qui iusiurandum praestare iussi sunt, ab hac forte luce subtrahantur, probationes autem rerum cadant, cum multum discrepat iuramentum hereditarium a principali sacramento. Necessitate itaque rerum coacti et probationibus pinguius subvenientes ad huiusmodi venimus sanctione
1 . Omne igitur iuramentum, sive a iudicibus sive a partibus illatum vel in principio litis vel in medio vel in ipsa definitiva sententia, sub ipso iudice detur non expectata vel ultima definitione vel provocationis formidine.
1a . Sed iuramento illato, cum hoc a partibus fuerit factum et a iudice approbatum vel ex auctoritate iudicis cuicumque parti illatum, si quidem is cui imponitur sacramentum nihil ad hoc fuerit reluctatus, et hoc praestetur vel referatur, necessitate imponenda ei cui refertur relationis subire sacramentum, vel, si hoc recusaverit, quasi illato sacramento praestito causa vel capitulum decidatur, nullo loco provocationi relinquendo. Quis enim ferendus est ad appellationis veniens auxilium in his, quae ipse facienda procuravit
2 . Sin autem is, cui sacramentum illatum est vel a parte vel a iudice, hoc subire minime voluerit, licentiam quidem habeat sacramentum recusare, iudex autem, si hoc omnimodo praestandum existimaverit, sic causam dirimat, quasi volente eo sacramentum sit recusatum, et ita cetera sive capitula sive totius negotii summa examinentur et lis suo marte percurrat, nullo ei obstaculo obviante.
2a . Ipse autem, qui sacramentum sibi illatum dare recusaverit, vel hoc attestetur vel, si forte non audeat, habeat sibi in ultima provocatione repositum auxilium.
2b . Et si iudex appellationi praesidens bene quidem illatum iusiurandum, non rite autem recusatum pronuntiaverit, res secundum quod iudicatum est permanebit.
2c . Sin autem non rite quidem illatum, recte autem recusatum sacramentum pronuntiaverit, tunc ei licebit emendare sententiam iudicis, quae quasi ex recusato sacramento processit, et nihil penitus nec praeiudicii nec iniusti dispendii cuicumque incurret, sed et causae cursus ab initio usque ad novissimum terminum non impediatur et lis aequa lance trutinabitur.
3 . Sive autem illatum iuramentum fuerit praestitum sive recusatum, ipsi parti quae hoc intulit nullum provocationis remedium in hoc servabitur, cum nimis crudele est parti quae hoc detulit propter hoc ipsum, quod iudex eius petitionem secutus est, superesse provocationem.
4 . His de praesentibus personis statutis nec absentes nos fugiunt, sed etiam eos huic legi subiugamus.
4a . Et si persona non praesens inveniatur, cui sacramentum illatum est, lite forte per procuratorem ventilata, necesse est vel ipsam principalem personam datis certis indutiis ad iudicem venire, ut ea quae de sacramentis statuta sunt impleat vel, si iudex existimaverit in provincia ubi degit sub actorum testificatione iuramentum ab ea vel dari vel referri vel recusari, hoc procedere, ut singulis casibus eventus iam definitus imponatur.
4b . Licentia concedenda etiam parti alteri vel per se vel per procuratorem super hoc ipsum ordinatum adesse his, quae de iuramento aguntur, vel si neutrum facere maluerit, et ex una parte, sub fide tamen gestorum, iuramentum praestari vel referri vel recusari.
4c . Expensis propter huiusmodi causam praestandis officio iudicis trutinandis, an ab utraque parte vel altera oportet eas dependi.
4d . Nullo tamen ex hoc litibus impedimento generando, sed, donec ea procedunt, aliis vel capitulis vel litis membris a iudice eximinandis et, postquam fuerint ei intimata gesta super iuramento subsecuta, tunc iterum ad hoc capitulum iudice redeunte et eo adimpleto ad cetera perveniente.
4e . Omnibus aliis, quae de praesentibus sancita sunt, et in absentium parte observandis.
5 . In omnibus autem casibus, in quibus sacramenta praestantur, observationem iudicialem permanere censemus secundum personarum qualitatem, sive sub ipso iudice praestari oportet iuramentum sive in domibus, sive sacris scripturis tactis sive in sacrosanctis oratoriis.
6 . Similique modo in sua firmitate manere, quae de calumniae iureiurando vel relato sacramento legibus cauta sunt vel a nobis vel a retro divis principibus inducta. Non enim, ut aliquid derogetur antiquioribus legibus, haec prolata sunt, sed ut, si quid deesse eis videbatur, hoc repleatur * IUST. A. DEMOSTHENI PP. *<A 529 D. III K. NOV. DECIO VC. CONS.>
Imperator Justinianus . Cum quis legatum vel fideicommissum utpote sibi relictum exigebat et testamento forte non apparente pro eo sacramentum ei ab herede delatum est et is religionem suam praestavit, adfirmans sibi legatum vel fideicommissum derelictum esse, et ex huiusmodi testamento id quod petebat consecutus est, postea autem manifestum factum est nihil ei penitus fuisse derelictum, apud antiquos quaerebatur, utrum iureiurando standum est, an restituere debet hoc quod accepit: vel, si re vera ei relictum fuerat legatum vel fideicommissum, si demus licentiam heredi falcidiam, si competat, ex hoc retinere.
1 . Nobis itaque melius visum est repeti ab eo legatum vel fideicommissum nullumque ex huiusmodi periurio lucrum ei accedere, sed et si verum fuerit inventum, quartae detentionem introduci ( si tamen locum habeat), ne quis ex hoc delicto sibi lucrum impium adferre nostris legibus concedatur. * IUST. A. IOHANNI PP. *<A 531 D. XV K. NOV. CONSTANTINOPOLI POST CONSULATUM LAMPADII ET ORESTAE VV. CC.>
4.2.0. Si certum petatur.
4.2.1
Imperatores Severus, Antoninus . Neque aequam neque usitatam rem desideras, ut aes alienum patris tui non pro portionibus hereditariis exsolvatis tu et frater coheres tuus, sed pro aestimatione rerum praelegatarum, cum sit explorati iuris hereditaria onera ad scriptos heredes pro portionibus hereditariis, non pro modo emolumenti pertinere. Quod nec ipse ignorare videris, cum creditoribus secundum formam iuris pro portione tua caveris * SEV. ET ANT. AA. MODESTINO. *<A 204 D. K. IUL. CILONE ET LIBONE CONSS.>
4.2.2
Imperator Antoninus . Quamvis pecuniam tuam asclepiades suo nomine crediderit, stipulando tamen sibi ius obligationis quaesivit. Quam pecuniam ut possis petere, mandatis tibi ab eo actionibus consequeris * ANT. A. HERMOGENI. *<A 214 PP. VII K. MAI. MESSALA ET SABINO CONSS.>
4.2.3