Codex Iustinianus – Liber I
Tutto il testo latino è basato sull’edizione visionata da Krueger’s , tradotto da Francesco Foramiti, Corpo del diritto civile, (Nuova ed. eseguita su quella di Parigi del 1830), 5 voll., Venezia 1836-1844.
I 67 capitoli in lingua greca sono stati omessi.
IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI
C O D I C I S
DOMINI NOSTRI
I U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS
REPETITAE PRAELECTIONIS
liber primus
• 1.1.0. De summa trinitate et de fide catholica et ut nemo de ea publice contendere audeat.
• 1.2.0. De sacrosanctis ecclesiis et de rebus et privilegiis earum.
• 1.3.0. De episcopis et clericis et orphanotrophis et brephotrophis et xenodochis et asceteriis (..)
• 1.4.0. De episcopali audientia et de diversis capitulis, quae ad ius curamque et reverentiam (..)
• 1.5.0. De haereticis et manichaeis et samaritis.
• 1.6.0. Ne sanctum baptisma iteretur.
• 1.7.0. De apostatis.
• 1.8.0. Nemini licere signum salvatoris christi vel in silice vel in marmore aut sculpere aut pingere.
• 1.9.0. De iudaeis et caelicolis.
• 1.10.0. Ne christianum mancipium haereticus vel paganus vel iudaeus habeat vel possideat (..)
• 1.11.0. De paganis sacrificiis et templis.
• 1.12.0. De his qui ad ecclesias confugiunt vel ibi exclamant.
• 1.13.0. De his qui in ecclesiis manumittuntur.
• 1.14.0. De legibus et constitutionibus principum et edictis.
• 1.15.0. De mandatis principum.
• 1.16.0. De senatus consultis.
• 1.17.0. De veteri iure enucleando et auctoritate iuris prudentium qui in digestis referuntur.
• 1.18.0. De iuris et facti ignorantia.
• 1.19.0. De precibus imperatori offerendis et de quibus rebus supplicare liceat vel non.
• 1.20.0. Quando libellus principi datus litis contestationem facit.
• 1.21.0. Ut lite pendente vel post provocationem aut definitivam sententiam nulli liceat imperatori (..)
• 1.22.0. Si contra ius utilitatemve publicam vel per mendacium fuerit aliquid postulatum (..)
• 1.23.0. De diversis rescriptis et pragmaticis sanctionibus.
• 1.24.0. De statuis et imaginibus.
• 1.25.0. De his qui ad statuas confugiunt.
• 1.26.0. De officio praefectorum praetorio Orientis et Illyrici.
• 1.27.0. De officio praefecti praetorio Africae et de omni eiusdem dioeceseos statu.
• 1.28.0. De officio praefecti urbis.
• 1.29.0. De officio magistri militum.
• 1.30.0. De officio quaestoris.
• 1.31.0. De officio magistri officiorum.
• 1.32.0. De officio comitis sacrarum largitionum.
• 1.33.0. De officio comitis rerum privatarum.
• 1.34.0. De officio comitis sacri patrimonii.
• 1.35.0. De officio proconsulis et legati.
• 1.36.0. De officio comitis Orientis.
• 1.37.0. De officio praefecti Augustalis.
• 1.38.0. De officio vicarii.
• 1.39.0. De officio praetorum.
• 1.40.0. De officio rectoris provinciae.
• 1.41.0. Ut nulli patriae suae administratio sine speciali permissu principis permittatur.
• 1.42.0. De quadrimenstruis tam civilibus quam militaribus brevibus.
• 1.43.0. De officio praefecti vigilum.
• 1.44.0. De officio praefecti annonae.
• 1.45.0. De officio civilium iudicum.
• 1.46.0. De officio iudicum militarium.
• 1.47.0. Ne comitibus rei militaris vel tribunis lavacra praestentur.
• 1.48.0. De officio diversorum iudicum.
• 1.49.0. Ut omnes tam civiles quam militares iudices post administrationem depositam (..)
• 1.50.0. De officio eius qui vicem alicuius iudicis obtinet.
• 1.51.0. De adsessoribus et domesticis et cancellariis iudicum.
• 1.52.0. De annonis et capitu administrantium vel adsessorum aliorumve publicas sollicitudines (..)
• 1.53.0. De contractibus iudicum vel eorum qui sunt circa eos et inhibendis donationibus (..)
• 1.54.0. De modo multarum, quae ab iudicibus infliguntur.
• 1.55.0. De defensoribus civitatum.
• 1.56.0. De magistratibus municipalibus.
• 1.57.0. De officio iuridici Alexandriae.
1.1.0. De summa trinitate et de fide catholica et ut nemo de ea publice contendere audeat.
1.1.1
Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius. Cunctos populos, quos clementiae nostrae regit temperamentum, in tali volumus religione versari, quam divinum Petrum apostulum tradidisse Romanis religio usque ad nunc ab ipso insinuata declarat quamque pontificem Damasum sequi claret et Petrum Alexandriae episcopum virum apostolicae sanctitatis, hoc est ut secundum apostolicam disciplinam evangelicamque doctrinam patris et filii et spiritus sancti unam deitatem sub pari maiestate et sub pia trinitate credamus.
1. Hanc legem sequentes christianorum catholicorum nomen iubemus amplecti, reliquos vero dementes vesanosque iudicantes haeretici dogmatis infamiam sustinere, divina primum vindicta, post etiam motus nostri, quem ex caelesti arbitrio sumpserimus, ultione plectendos. * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. AD POP. URB. CONSTANTINOP. *<A 380 D. III K. MART. THESSALONICA GRATIANO V ET THEODOSIO AA. CONSS.>
Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Nullus haereticis mysteriorum locus, nulla ad exercendam animi obstinatioris dementiam pateat occasio. Sciant omnes, etiamsi quid speciali quolibet rescripto per fraudem elicito ab huiusmodi hominum genere impetratum sit, non valere. Arceantur cunctorum haereticorum ab illicitis congregationibus turbae: unius et summi dei nomen ubique celebretur: nicaenae fidei dudum a maioribus traditae et divinae religionis testimonio atque adsertione firmatae observantia semper mansura teneatur.
1. Is autem nicaenae adsertor fidei et catholicae religionis verus cultor accipiendus est, qui omnipotentem deum et Christum filium dei uno nomine confitetur, deum de deo, lumen ex lumine, qui spiritum sanctum, quem ex summo rerum parente speramus et accipimus, negando non violat, apud quem intemeratae fidei sensu viget incorruptae trinitatis indivisa substantia, quae Graeco verbo ousiarecte credentibus dicitur. Haec profecto nobis magis probata, haec veneranda sunt.
2. Qui vero isdem non inserviunt, desinant adfectatis dolis alienum verae religionis nomen adsumere et suis apertis criminibus denotentur: ab omnium submoti ecclesiarum limine penitus arceantur, cum omnes haereticos illicitas agere intra oppida congregationes vetemus. Ac si quid eruptio factiosa temptaverit, ab ipsis etiam urbium moenibus exterminato furore propelli iubemus, ut cunctis orthodoxis episcopis, qui nicaenam fidem tenent, catholicae ecclesiae toto orbe reddantur.* GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. EUTROPIO PP. *<A 381 D. IIII ID. IAN. CONSTANTINOPOLI EUCHERIO ET SYAGRIO CONSS.>
1.1.4
Imperator Marcianus . Nemo clericus vel militans vel alterius cuiuslibet condicionis de fide christiana publice turbis coadunatis et audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc tumultus et perfidiae occasionem requirens.
1. Nam iniuriam facit iudicio reverentissimae synodi, si quis semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice disputare contendit, cum ea, quae nunc de christiana fide a sacerdotibus, qui chalcedone convenerunt, per nostra praecepta statuta sunt, iuxta apostolicas expositiones et instituta sanctorum patrum trecentorum decem et octo et centum quinquaginta definita esse noscuntur.
2. Nam in contemptores huius legis poena non deerit, quia non solum contra fidem vere expositam veniunt, sed etiam iudaeis et paganis ex huiusmodi certamine profanant veneranda mysteria.
3. Igitur si clericus erit, qui publice tractare de religione ausus fuerit, consortio clericorum removebitur: si vero militia praeditus sit, cingulo spoliabitur: ceteri etiam hiusmodi criminis rei, si quidem liberi sint, de hac sacratissima urbe pellentur, pro vigore iudiciario etiam competentibus suppliciis subiugandi, sin vero servi, severissimis animadversionibus plectentur. * MARCIAN. A. PALLADIO PP. *<A 452 D. VII ID. FEBR. CONSTANTINOPOLI SPORACIO CONS.>
1.1.6
1.1.7
1.1.8
Imperator Justinianus . Inter claras sapientiae mansuetudinis vestrae laudes, christianissime principum, puriore luce tamquam aliquod sidus irradiat, quod amore fidei, quod caritatis studio, edocti ecclesiasticis disciplinis, Romanae sedis reverentiam conservatis et ei cuncta subicitis et ad eius deducitis unitatem, ad cuius auctorem, hoc est apostolorum primum, domino loquente praeceptum est: ‘ pasce oves meas ‘.
1. Quam esse omnium vere ecclesiarum caput et patrum regulae et principum statuta declarant et pietatis vestrae reverentissimi testantur affatus. Patet igitur in vobis impletum fore, quod scripturae loquuntur: ‘per me reges regnant et potentes scribunt iustitiam’.
2. Nihil est enim, quod lumine clariore praefulgeat, quam recta fides in principe: nihil est, quod ita nequeat occasui subiacere, quam vera religio. Nam cum auctorem vitae vel luminis utraque respiciant, recte et tenebras respuunt et nesciunt subiacere defectui.