Codex Iustinianus – Liber IX
Tutto il testo latino è basato sull’edizione visionata da Krueger’s , tradotto da Francesco Foramiti, Corpo del diritto civile, (Nuova ed. eseguita su quella di Parigi del 1830), 5 voll, Venezia 1836-1844.
IN NOMINE DOMINI NOSTRI IHESU CHRISTI
C O D I C I S
DOMINI NOSTRI
I U S T I N I A N I
SACRATISSIMI PRINCIPIS
REPETITAE PRAELECTIONIS
liber nonus
I 6 paragrafi in lingua greca non sono stati riportati
9.1.0. Qui accusare non possunt.
9.2.0. De accusationibus et inscriptionibus.
9.3.0. De exhibendis vel transmittendis reis.
9.4.0. De custodia reorum.
9.5.0. De privatis carceribus inhibendis.
9.6.0. Si reus vel accusator mortuus fuerit.
9.7.0. Si quis imperatori maledixerit.
9.8.0. Ad legem Iuliam maiestatis.
9.9.0. Ad legem Iuliam de adulteriis et de stupro.
9.10.0. Si quis eam cuius tutor fuerit corruperit.
9.11.0. De mulieribus quae servis propriis se iunxerunt.
9.12.0. Ad legem Iuliam de vi publica seu privata.
9.13.0. De raptu virginum seu viduarum nec non sanctimonialium.
9.14.0. De emendatione servorum.
9.15.0. De emendatione propinquorum.
9.16.0. Ad legem Corneliam de sicariis.
9.17.0. De his qui parentes vel liberos occiderunt.
9.18.0. De maleficiis et mathematicis et ceteris similibus.
9.19.0. De sepulchro violato.
9.20.0. Ad legem Fabiam.
9.21.0. Ad legem Viselliam.
9.22.0. Ad legem Corneliam de falsis.
9.23.0. De his qui sibi adscribunt in testamento.
9.24.0. De falsa moneta.
9.25.0. De mutatione nominis.
9.26.0. Ad legem Iuliam de ambitu.
9.27.0. Ad legem Iuliam repetundarum.
9.28.0. De crimine peculatus.
9.29.0. De crimine sacrilegii.
9.30.0. De seditiosis et his qui plebem audent contra publicam quietem colligere.
9.31.0. Quando civilis actio criminali praeiudicet et an utraque ab eodem exerceri potest.
9.32.0. De crimine expilatae hereditatis.
9.33.0. Vi bonorum raptorum.
9.34.0. De crimine stellionatus.
9.35.0. De iniuriis.
9.36.0. De famosis libellis.
9.37.0. De abigeis.
9.38.0. De nili aggeribus non rumpendis.
9.39.0. De his qui latrones vel in aliis criminibus reos occultaverint.
9.40.0. De requirendis.
9.41.0. De quaestionibus.
9.42.0. De abolitionibus.
9.43.0. De generali abolitione.
9.44.0. Ut intra certum tempus criminalis quaestio terminetur.
9.45.0. Ad senatus consultum Turpillianum.
9.46.0. De calumniatoribus.
9.47.0. De poenis.
9.48.0. Ne sine iussu principis certis iudicibus liceat confiscare.
9.49.0. De bonis conscriptorum seu damnatorum.
9.50.0. De bonis mortem sibi consciscentium.
9.51.0. De sententiam passis et restitutis.
9.1.0. Qui accusare non possunt.
Imperatores Severus, Antoninus . Prius est, ut criminibus, quae tibi ut graviora ab adversario tuo obiciuntur, caedis atque vulnerum respondeas, et tunc ex eventu causae iudex aestimabit, an tibi permittendum sit eundem accusare, tametsi prior inscriptionem deposuisti. * SEV. ET ANT. AA. SILVANO. *<A 195 PP. V ID. MART. TERTULLO ET CLEMENTE CONSS.>
Imperator Antoninus . Si cautiones, quibus secundinus solutam ingenuo pecuniam probare se dicit, tutores vel curatores tui suspectas ut falsas habent, proprio nomine, cum non liceat alieno, non prohibentur in crimine falsi subscribere.
1 . Nec enim facile tutores vel curatores, qui officio et periculo suo res pupillorum vel adulescentium administrant, sententia notantur, nisi evidens eorum calumnia iudicanti apparebit. * ANT. A. INGENUO. *<A 205 PP. XII K. OCT. ANTONINO ET GETA CONSS.>
Imperator Alexander Severus . Qui crimen publicum instituere properant, non aliter ad hoc admittantur, nisi prius inscriptionum pagina processerit et fideiussor de exercenda lite adhibitus fuerit.
1 . Sin vero post satisdationem praesentes non fuerint, edicto admonendi sunt, ut veniant ad causam agendam, et si non adfuerint, non solum extra ordinem puniendi sunt, sed etiam sumptus, quos in eam rem et circa ipsum iter ad litem vocati fecerunt, dependere cogentur. * ALEX. A. RUFO. *<A 222 PP. III NON. FEBR. ALEXANDRO A. CONS.>
Imperator Alexander Severus . Uxor tua, si consobrini sui necem vindicandam existimat, adeat praesidem provinciae. * ALEX. A. DIONYSIO. *<A 222 PP. XVI K. IUL. ALEXANDRO A. CONS.>
Imperator Alexander Severus . Senatus consulto permissum non est mulieri legis corneliae crimine reum facere, nisi res ad eam pertineat. Cum igitur filii tui tutores et curatores habent, ipsi deliberare debent, an instrumenta, ex quibus adversarium filiorum tuorum obtinuisse dicis, falsa esse accusare debeant * ALEX. A. MARCELLINAE. *<A 222 PP. K. OCT. ALEXANDRO A. CONS.>
Imperator Alexander Severus . Accusationem, a qua discedere te professus es, repetere non debes. * ALEX. A. PROBO. *<A 224 PP. V NON. MAI. IULIANO ET CRISPINO CONSS.>
Imperator Alexander Severus . Si ea quae crimen intendit cognitionem moratur, certa perferendae accusationi tempora iudex competens praestet, intra quae si agere supersederit, renuntiasse causae intellegitur. * ALEX. A. FELICI. *<A 230 PP. XV K. SEPT. AGRICOLA ET CLEMENTE CONSS.>
Imperator Gordianus . Non prohibentur milites actiones quae iudicii publici instar obtineant intendere , si suas suorumque iniurias exsequantur. Ideoque consobrini tui necem defendere tibi permittimus * GORD. A. GAIO MIL. *<A 238 PP. XVII K. AUG. PIO ET PONTIANO CONSS.>
Imperator Gordianus . Non ignorat competens iudex eam, quae ultionem et mortem filii persequi adlegat, non temere ad accusationem esse admittendam, nisi prius matrem se esse probaverit. * GORD. A. SEVERIANO. *<A 239 PP. VI NON. MART. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.>
Imperator Gordianus . Si crimen ad tuam tuorumque iniuriam pertinens exsequeris, sollemnibus te inscriptionibus adstringe, ut praesidem provinciae habere iudicem possis. * GORD. A. MUCATRAULO MIL. *<A 239 PP. K. AUG. GORDIANO A. ET AVIOLA CONSS.>
Imperator Philippus . Data opera partis adversae res vestras incendio exarsas esse adseverantes crimen corneliae de sicariis exsequi potestis. * PHILIPP. A. ET PHILIPP. C. SATURNINO. *<A 244 PP. XIII K. IUL. PEREGRINO ET AEMILIANO CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . De crimine quod publicorum fuerit iudiciorum mulieri accusare non permittitur nisi certis ex causis, id est si suam suorumque iniuriam persequatur, secundum antiquitus statuta tantum de quibus specialiter eis concessum est non exacta subscriptione.
1 . Unde aditus praeses provinciae in primis examinabit, an tale sit crimen, cuius accusationem mulier subire non prohibetur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CORINTHIAE. *<A 293 S. V K. MAI. AA. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si magnum et capitale crimen ac non leve frater contra fratrem suum instituerit, non solum audiendus non est, sed etiam exilii poena plectendus. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AD ASCLEPIUM. *<A 294 D. X K. FEBR. CC. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Propter insidias, quas tuae vitae paratas contendis, accusationem apud praesidem provinciae contra filium tuum, si pietas et ratio naturalis animi tui non revocat intentionem, instituere potes. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AELIAE. *<A 294 S. XVI K. MART. CC. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Criminis accusationem instituere cum periculo calumniae, si tibi existimatio integra est, minime prohiberis. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. LUPIONI. *<A 294 S. III K. MART. CC. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Cum rationibus iuris congruit desiderium tuum postulantis accusationem tertiam ei qui tuos reos delatos habet non permitti contra legis praescripta, nisi suas suorumque iniurias quis persequatur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. CALLITYCHO. *<A 294 S. XII K. DEC. NICOMEDIAE CC. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Iniquum et longe a beatitudine saeculi nostri esse credidimus, ut thaumastus accusandi eius haberet facultatem, in cuius domo eum, licet ingenuum, a prima tamen aetate fuisse constabit. Quare ex nomine thaumasti mentio super conflictu criminali symmacho conquiescat. Si quam sane civilem petitionem idem thaumastus sibi competere confidit, iudicio praesidiali poterit experir * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. PARS SENT. D. V ID.IAN.DIOCL. VII. ET MAXIM. VI. AA. CONSS.*<A 299 >
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si sororem tuam leviorum commissorum ream facis, accusationem non prohiberis exercere in iudicio praesidali, quo temerarie commissa congrua ultione plectantur. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. IULIANO. *<A 304 D. III K. MART. DIOCLETIANO VIIII ET MAXIMIANO VIII AA. CONSS.>
Imperatores Valentinianus, Valens, Gratianus . Neganda est accusatis, qui non suas suorumque iniurias exsequantur, licentia criminandi in pari vel minori crimine, priusquam se crimine quo premuntur exuerint , secundum scita veterum iuris conditorum, ita tamen, ut et ipsi inscriptiones contra eos etiam pendente accusatione deponere possint. * VALENTIN. VALENS ET GRAT. AAA. LAODICIO PRAES. SARDINIAE. *<A 374 D. PRID. ID. AUG. CARNUNTI GRATIANO A. III ET EQUITIO CONSS.>
Imperatores Arcadius, Honorius . Si quis ex familiaribus vel ex servis cuiuslibet domus cuiuscumque criminis delator atque accusator emerserit, eius existimationem caput atque fortunas petiturus, cuius familiaritati vel dominio inhaeserit, ante exhibitionem testium, ante examinationem iudicii, in ipsa expositione criminum atque accusationis exordio ultore gladio feriatur. Vocem enim funestam intercidi oportet potius quam audiri. Maiestatis autem crimen excipimu * ARCAD. ET HONOR. AA. EUTYCHIANO PP. *<A 397 D. VI ID. NOV. CONSTANTINOPOLI CAESARIO ET ATTICO CONSS.>
Imperatores Honorius, Theodosius . Liberti si accusatores manumissorum heredumve esse praesumpserint, eodem quo servi supplicio tenebuntur, luituri poenas ante prohibitae delationis exordium. * HONOR. ET THEODOS. AA. CONSS. PRAETORIBUS TRIBUNIS PLEBI SENATUI S.D.*<A 423 D. VIII ID. AUG. RAVENNAE ASCLEPIODOTO ET MARINIANO CONSS.>
9.2.0. De accusationibus et inscriptionibus.
Imperator Alexander Severus . Eos qui terminos effoderunt extraordinaria animadversione coerceri debere praeses provinciae non ignorabit. * ALEX. A. MARCIANO. *<A 222 PP.III K.AUG.ALEXANDRO A. CONS.>
Imperator Alexander Severus . Si cuiusdam criminis obnoxius servus postulatur, dominus eum defendere potest et in iudicio sistere accusatoris intentionibus responsurum.
1 . Post probationes autem criminis non ipse dominus, sed servus pro suo delicto condemnationem sustineat. Ideo enim servum suum domino defendere permissum est, ut pro eo possit competentes adlegationes offerre. * ALEX. A. SYRO. *<A 222 PP.XI K.DEC.ALEXANDRO A. CONS.>
Imperator Alexander Severus . Reos capitalium criminum absentes etiam per procuratorem defendi leges publicorum iudiciorum permittunt. * ALEX. A. STEPHANIDI. *<A 223 PP.IIII NON.NOV.MAXIMO II ET AELIANO CONSS.>
Imperator Gordianus . Si accusatoribus absentibus et non per contumaciam adesse iudicio cessantibus ex una postulatione aditus praeses provinciae non causa cognita sententiam dixit, qua eum de quo querimoniam detulisti liberandum existimavit, criminatione etiam nunc perseverante, quae contumacia vel cessatione accusatorum non interveniente auferri non potuit, causa intentati criminis apud eundem vel successorem eius more iudiciorum tractabitur. * GORD. A. ARCHELAO. *<A 241 PP.NON.MART.GORDIANO A. II ET POMPEIANO CONSS.>
Imperator Gordianus . Non ideo minus crimine seu atrociorum iniuriarum iudicio tenetur is qui in istam accusationem incidit, quod dicat alium se huius facti mandatorem habuisse. Namque hoc casu praeter principalem reum mandatorem quoque ex sua persona conveniri posse ignotum non est * GORD. A. PAULINO. *<A 241 PP.III ID.SEPT.GORDIANO A.II ET POMPEIANO CONSS.>
Imperator Gordianus . Absentem capitali crimine accusari non posse, sed requirendum tantummodo adnotari solere, si desit, vetus ius est.
1 . Et ideo cum absentem te et ignorantem, cui numquam ullum crimen denuntiatum esset, per iniuriam a praeside provinciae in metallum datum dicas, quo magis in praesenti te agente, ut adseveras, iam nunc fides veri possit illuminari, praefectos praetorio adire cura, qui, quidquid novo more et contra formam constitutionum gestum deprehenderint, pro sua iustitia reformabunt. * GORD. A. AVIDIANO. *<A 243 PP.IIII NON. APRIL.ARRIANO ET PAPO CONSS.>
Imperator Gordianus . Ea quidem, quae per officium praesidibus nuntiantur, et citra sollemnia accusationum posse perpendi incognitum non est. Verum falsis nec ne notoriis insimulatus sit, perpenso iudicio dispici debet * GORD. A. PROCULO. *<A 244 PP.VIII ID.IAN.PEREGRINO ET AEMILIANO CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si quis se iniuriam ab aliquo passum putaverit et querellam deferre voluerit, non ad stationarios decurrat, sed praesidalem, adeat potestatem aut libellos offerens aut querellas suas apud acta deponens. * DIOCL. ET MAXIM. AA. EXEMPL. SACR. LITT.*<A XXX PP. SINE DIE ET CONSULE.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Qui de crimine publico in accusationem deductus est, ab alio super eodem crimine deferri non potest.
1 . Si tamen ex eodem facto plurima crimina nascuntur et de uno crimine in accusationem fuerit deductus, de altero non prohibetur ab alio deferri.
2 . Iudex autem super utroque crimine audientiam accommodabit: nec enim licebit ei separatim de uno crimine sententiam proferre, priusquam plenissima examinatio super altero quoque crimine fiet. * DIOCL. ET MAXIM. AA. HONORATO. *<A 289 PP. XIIII K. SEPT. BASSO ET QUINTIANO CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Qui explicandi negotii spem, cuius finis in iudicis potestate ac motu situs est, pollicetur, non minus ob illicitam sponsionem crimen contrahit, quam qui ad huiusmodi promissionis commercium contra disciplinam publicam adspirat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. URSAE. *<A 290 PP.III K.NOV.IPSIS IIII ET III AA. CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Si quis homicidii crimen existimat persequendum, secundum iuris publici formam debebit eum, qui in primordio homicidii postulaverat reum neque probaverat ideoque reus absolutus est, praevaricationis arguere: id enim salubriter statutis principum parentum nostrorum iurisque forma praescriptum est: vel si id non putaverit agendum, ad sequens crimen, id est pastorum latronumve, descendere eum coges atque id exsequi iudicio tuo, cum, si quidem id ab incusato appareat esse commissum, ob ultionem publicam obnoxius legibus fiat. * DIOCL. ET MAXIM. AA. HAVE CRISPINE CARISS. NOBIS.*<A 292 D.III ID.APRIL.HANNIBALIANO ET ASCLEPIODOTO CONSS.>
Imperatores Diocletianus, Maximianus . Factum sponte se praecipitantis innocenti criminis periculum adferre non potest. * DIOCL. ET MAXIM. AA. ET CC. AURELIO. *<A 293 S.XIIII K.IUN.SIRMI AA. CONSS.>
Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Si quis servos crediderit accusandos, non prius ad corporum tormenta veniatur, quam se vinculo subscriptionis adstrinxerit. * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. MARINIANO VIC. HISPANIAE.*<A 383 D.VI K.IUN.PATAVI MEROBAUDE ITERUM ET SATURNINO CONSS.>
Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius, Arcadius . Singuli universique iudices cognoscant in publicis criminibus non oportere emendicatis suffragiis decretorum aut relationibus a publicis personis destinandis credere, sed rei veritatem requirere. * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. ET ARCAD. A. CYNEGIO PP. *<A 385 D.PRID.K.MAI.CONSTANTINOPOLI ARCADIO A. ET BAUTONE CONSS.>
Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius, Arcadius . Tunc convenit potentiores viros adesse iudiciis, cum eorum praesentiam in criminibus publicis per inscriptionem causa deposcat, licet in pecuniariis causis per procuratores lites sustineant. * GRAT. VALENTIN. THEODOS. ET ARCAD. AAAA. TATIANO PP. *<A 390 D.XV K.MART.MEDIOLANI VALENTINIANO A.IIII ET NEOTERIO CONSS.>
Imperatores Arcadius, Honorius . In causis criminalibus dignum est, ut inscriptiones proponantur, quae magnitudinem videlicet criminis tempusque designant, ut alterutram partem digna legum tenere possit auctoritas.
1 . Quod statutum si fuerit forte contemptum, hi qui ex officio ingrediuntur secretarium quinque librarum auri condemnatione ferientur. * ARCAD. ET HONOR. AA. PASIPHILO. *<A 395 D.VIII K.IAN.MEDIOLANI OLYBRIO ET PROBINO CONSS.>
Imperatores Honorius, Theodosius . In causis criminalibus dignum est, ut inscriptiones proponantur, quae magnitudinem videlicet criminis tempusque designant, ut alterutram partem digna legum tenere possit auctoritas.
1 . Nemo tamen sibi blandiatur obiectu cuiuslibet criminis de se in quaestione confessus, veniam sperans propter flagitia adiuncti, vel communione criminis consortium personae superioris optans, aut inimici supplicio in ipsa supremorum suorum sorte sociandus, aut eripi se posse confidens aut studio aut privilegio nominati, cum veteris iuris auctoritas de se confessos ne interrogari quidem de aliorum conscientia sinat. Nemo igitur de proprio crimine confitentem super conscientia scrutetur aliena. * HONOR. ET THEODOS. AA. CONSS. PRAETORIBUS TRIBUNIS PLEBIS SENATUI S.D.*<A 423 D.VIII ID. AUG. RAVENNAE ASCLEPIODOTO ET MARINIANO CONSS.>
9.3.0. De exhibendis vel transmittendis reis.
Imperatores Valentinianus, Valens . Si miles in provincia repertus crimen publicum commiserit, eum rector provinciae sub custodia constituat atque ita vel causae meritum vel personae qualitatem ad magistrum militum referat. * VALENTIN. ET VALENS AA. VALENTINO CONSULARI PICENI. *<A 365 D. XI K. FEBR. MEDIOLANI VALENTINIANO ET VALENTE AA. CONSS.>
Imperatores Gratianus, Valentinianus, Theodosius . Nullus in carcerem prius quam convincatur omnino vinciatur.
1 . Ex longinquo si quis est acciendus, non prius insimulanti accommodetur adsensus, quam sollemni lege se vinxerit.
2 . Eique qui deducendus erit ad disponendas res suas componendosque maestos penates spatium coram loci iudice aut etiam magistratibus sufficientium dierum, non minus tamen triginta tribuatur, nulla remanente apud eum qui ad exhibendum missus est copia nundinandi.
3 . Qui posteaquam ad iudicem venerit, adhibita advocatione ius debebit explorare quaesitum ac tamdiu pari cum accusatore fortuna retineri, donec reppererit cognitio celebrata discrimen. * GRAT. VALENTIN. ET THEODOS. AAA. EUTROPIO PP. *<A 380 D. III K. IAN. CONSTANTINOPOLI GRATIANO V ET THEODOSIO AA. CONSS.>
Imperatores Valentinianus, Theodosius, Arcadius . Neminem iudicio exhibendum esse praecipimus, nisi de cuius exhibitione iudex pronuntiaverit. * VALENTIN. THEODOS. ET ARCAD. AAA. DREPANIO PROCONS. AFRICAE. *<A 390 D. PRID. NON. FEBR. MEDIOLANI VALENTINIANO A. IIII ET NEOTERIO CONSS.>